Jesteśmy społecznością, która kocha książki

Ta książka miała u nas ciekawą historię. Ukazała się mianowicie dwa razy. Po raz pierwszy w 1959 r., na emigracji, w Instytucie Literackim Jerzego Giedroycia w Paryżu, w przekładzie Camilli Mondral i z przedmową samego Gustawa Herlinga-Grudzińskiego (ta przedmowa jest dostępna w internecie, link dla zainteresowanych zamieszczam poniżej). Drugi raz książka ukazała się dwadzieścia lat później, już zupełnie legalnie w PRL, w przekładzie Marka Sadowskiego. Zaciekawiło mnie cóż to za jakieś niesamowite dzieło, że zdołało najpierw przekonać do siebie Giedroycia (z tego co wiem, była to jedyna powieść węgierska, jaką Giedroyc wydał w całej swojej karierze redaktora i wydawcy; tak poza tym Węgry mało go interesowały),a następnie przełamać również opór komunistycznej cenzury w Polsce. Ki diabeł? Postanowiłem przeczytać. Trudno mi powiedzieć czego się spodziewałem, ale chyba czegoś w rodzaju arcydzieła. No a arcydziełem to ta książeczka nie jest. Wyjaśnię, jest to dobra powieść, miejscami może nawet bardzo dobra, ale na pewno nie genialna. Pomysł żeby pokazać historię komunistycznych Węgier lat 1948-1955 widzianą oczyma psa jest ciekawy. Losy biednej suczki Niki są rozczulające. Jednak nie do końca przekonuje mnie paralela jaką autor snuje między sytuacją psa i jego pana. Niki, wychowana na wsi, cierpi gdy jej państwo przenoszą się do Budapesztu. W efekcie musi odtąd dusić się w ciasnym mieszkaniu w bloku i nie rozumie dlaczego. Jej właściciel, inżynier Ancsa, komunista od 1919 r., zostaje w wyniku czystek w partii aresztowany i wsadzony do więzienia bez wyroku, i też nie rozumie dlaczego. Historia psa jest zatem dla pisarza pretekstem by w aluzyjny sposób pokazać zniewolenie ludzi w komunistycznym kraju. No dobrze, niech będzie. Tylko że przecież Niki jest przez swych właścicieli kochana, może nawet trochę za bardzo. Małżeństwo straciło jedynego syna na wojnie, a potem jak gdyby przelało swe uczucia na psa. W żaden sposób nie chcą Niki krzywdzić, a na to że mają małe mieszkanie, do którego władze dokwaterują im jeszcze w pewnym momencie obcego lokatora, nic nie mogą poradzić. Lata są tuż powojenne i w zrujnowanym kraju panuje nędza. Gdzie tu paralela do krwawego reżymu, który aresztował Ancsę za niewinność? Nie przekonuje mnie to. Ta paralela jest zbyt niesprawiedliwa w stosunku do małżeństwa Ancsów. Książka zdążyła się ukazać na Węgrzech legalnie, tuż przed wybuchem powstania 1956 r. Po jego stłumieniu autor sam wiele lat przesiedział w więzieniu, co nadaje jego powieści charakter nieco profetyczny. Na pewno warto ją przeczytać, ale zachwyty Giedroycia i Herlinga wydają mi się jednak nieco przesadzone. Przedmowa Gustawa Herlinga-Grudzińskiego do "Niki": http://lewicowo.pl/przedmowa-do-niki/