Jesteśmy społecznością, która kocha książki

Książka o długiej historii. Pisana w latach 30. wspólnie, a w dużych partiach przez samego J. Kowalskiego, rozrosła się w trzy tomy; dwa z nich przepadły w czasie wojny; ocalony pierwszy został przepisany, o połowę skrócony i opracowany po śmierci J. Kowalskiego przez samą Annę Kowalską i wyszedł w 1961 r. O tym wszystkim dowiadujemy się z autorskiego wprowadzenia. Strach pomyśleć, jak rzecz wyglądała przed tą obróbką, którą i tak ocenić trzeba jako klęskę. Lata międzywojenne, Lwów, dzieje dziwnej, nieodwzajemnionej miłości w małżeństwie Wiktora i Ludwiki, potem jej romans ze szwagrem - Marcelkiem, wreszcie "ucieczka" mrocznego Wiktora na wieś do zaprzyjaźnionego dworu w otoczenie kobiet, na koniec zaś podróż do Warszawy i bywanie w środowisku literackim. Tematy jak z Nałkowskiej czy Kuncewiczowej. Wydawałoby się - ciekawy pomysł na powieść społeczno-psychologiczną, ale gdzie tam. Bohaterowie tak wielostronnie analizowani a bez życia, wręcz antypatyczni. Ludzie i sytuacje bez naturalnego powiązania, "relacjonowani", gdyż właściwego "dziania się" i przestrzeni prawie nie ma. Dialogi w większości brzmią jak wypracowania. A wszystko grzęźnie w wielostronicowych dywagacjach i roztrząsaniach, nawet pomysł na pamflet na ówczesny warszawski Parnas literacki (złośliwie opisani zostali m.in. Jan Parandowski w postaci Pawła Katabińskiego, Zofia Nałkowska w postaci Heleny Augustyńskiej oraz środowisko awangardy). Błyskają czasem piękne myśli, ciekawe spostrzeżenia i gubią się w tytułowym gąszczu. Tak, tytuł się udał, stwierdzam, gdy zmordowany wychynąłem na światło ostatniej strony. Ale po co ten gąszcz stworzono, dlaczego go nie wykarczowano i jak go sklasyfikować?