W świecie literatury miłość od zawsze zajmowała szczególne miejsce. To niezgłębiona rzeka emocji, której źródło tkwi głęboko w ludzkiej duszy. Warto czasem zanurzyć się w jej nurcie, by odnaleźć wspaniałe opowieści, które poruszają i inspirują oraz pozostają z nami na zawsze.

Najpiękniejsze książki o miłości na Walentynki

Pierwsza myśl: łatwizna! Przecież niemal każda książka jest o miłości. Ale gdy przyszło do wskazania tytułów konkretnych publikacji, okazało się, że wybór lektury, która o tym uczuciu opowiada w sposób świeży i oryginalny, wcale nie jest taki łatwy. „Przeminęło z wiatrem” i love story z wojną w tle? „Ptaki ciernistych krzewów” z wielkim, zakazanym uczuciem? W końcu zdecydowałam się na dwie książki – klasykę z kanonu literatury angielskiej oraz nowość ostatnich tygodni, którą bez problemu znajdziecie w księgarniach.

„Wichrowe wzgórza”, jedyne dzieło Emily Jane Brontë, niegdyś czytałam każdej jesieni, gdy wichry za oknem przybierały na sile, szarpiąc bezlistnymi gałęziami drzew. Na kartach tej powieści odnajdziecie tak gęstą, mroczną atmosferę, że zapewni wam dreszcze – oraz gorące uczucie, które sprawi, że będziecie mieć ciarki. Jest silniejsze niż wola, niż zdrowy rozsądek, silniejsze niż sama śmierć. To miłość, jaka się nie zdarza, niemal nadnaturalna, szatańska (zresztą pod takim tytułem – „Szatańska miłość” – ukazał się w Polsce pierwszy przekład tej powieści). Rzadko to mówię, ale „Wichrowe wzgórza” to lektura obowiązkowa.

A jeśli wolicie książki, które mają mniej niż 177 lat, sięgnijcie po powieść Shelley Read o frapującym tytule „Popłynę przed siebie jak rzeka”. Uczucie, które w wyniku zupełnego przypadku połączy młodziutką i naiwną Victorię Nash z chłopakiem znikąd, pogardzanym Wilsonem Moonem, zaważy na całym ich życiu.

To opowieść o zbawiennej sile miłości, a także o odkrywaniu samego (samej!) siebie, o dawaniu sobie szansy, odnajdywaniu wewnętrznej mocy. Ważna książka dla kobiet szukających swojego głosu. Niesie ze sobą przesłanie – zawarte już w tytule. „Dla mnie to konieczność poruszania się naprzód, meandrowania, gdy to konieczne, szukania drogi. To metafora życia jako takiego” – tak opowiadała mi autorka w wywiadzie dla Lubimyczytać. Shelley pisała tę powieść przez 12 lat. To przemyślana, świetnie zbudowana i niezwykle poruszająca książka, ze średnią ocen 8,5/10. Nie pozwólcie, by przeszła obok was niezauważona.

„Nie miej mi za złe, że piszę dość nieudolnie, ale Temat przerasta formę. Myślę dużo ładniej!”, zapewniał Osiecką Jeremi Przybora i zapis miłości tych dwojga, „Listy na wyczerpanym papierze”, swego czasu rozjaśnił mi nieskończoną, zdawało się, zimę.

Miała 28 lat, on – 49. Ona – „panienka z Saskiej Kępy”, piękna i nieco szalona; on – uwielbiany i szanowany starszy pan, będący w pełnym rozkwicie swej sławy inteligent, domator. Przybora przepadł od razu. „Zagubiony w Tobie jestem, porozrzucany po zwrotkach Twoich piosenek, zamroczony tak samo Twoimi ustami jak tym, co one mówią (...)”, pisał. Tymczasem Osiecka pozostawała niezdecydowana. Przyborę uwiodła z przyzwyczajenia – jak tylu innych. Gdy wreszcie się zakochała, zakochała się w listach poety. Dopiero potem – w nim samym.

Poetyckością listów poprzeczkę zawiesili sobie wyjątkowo wysoko. Prawdziwe spotkania kochanków stanowiły wyzwanie i udowadniały, że wszystkie formy pośrednie były między nimi niemożliwe. Wszystko albo nic.

Proza życia finalnie przegrała z poezją. Relacja przetrwała dwa lata. Zachowała się – jako niedościgniony zapis miłości do słów.

Zdawałoby się: nic prostszego, ot – znaleźć książkę o miłości. A tymczasem wybór drugiej pozycji nastręczył mi niejakich trudności.

Moje wędrujące po półkach oczy napotykały same miłości niespełnione, nierzadko tragiczne, strony boleściwe, w najlepszym wypadku – pełne porywów madame Bovary, więc wreszcie decyduję się na powieściowy debiut mojego arcymistrza i, dla złamania konwencji, wyjątkową miłość ojca do syna.

Bohater wykształcony w mieście wraca do rodzinnej wsi i próbuje na powrót odnaleźć się w świecie swojego dzieciństwa, w wyidealizowanym wizerunku dziecka rojonym przez rodzica, bo przecież – pisze Wiesław Myśliwski – „byłem tylko taki, jakim mnie zmyślił, bo jedynym moim istnieniem, do którego się przyznaję, było to zmyślenie jego”.

„Nagi sad” to zapis miłości pełnej domysłów, wyrażanej drobnymi gestami. I ciągłego poszukiwania siebie nawzajem.

A gdyby tak poczytać o miłości między ludźmi oczami... czworonoga? A przy okazji poznać twórczość Virginii Woolf od innej strony niż ta, którą mogliśmy podziwiać w „Falach” czy „Orlandzie”? Od strony, nie bójmy się tego napisać, bardziej optymistycznej? „Flush” to opowieść o miłości poetki Elizabeth Barrett Browning i poety Roberta Browninga przedstawiona z perspektywy ich psa, czyli tytułowego Flusha. Flusha, który został kiedyś podarowany Barrett Browning przez jej przyjaciółkę Mary Russell Mitford. Dlaczego Woolf zdecydowała się przyjąć tę psią perspektywę w książce? Być może dlatego, że i ona sama była, jak dzisiaj byśmy powiedzieli, psiarą. Jej czworonożnego przyjaciela podarowała jej Vita Sackville-West.

W jednym z opisów „Flusha” możemy przeczytać, że to „historia wielkiego romansu pewnej ekscentrycznej pary z epoki wiktoriańskiej”. „Romans” to słowo kojarzące się ze związkiem, który rodzi się ze zdrady innego partnera/partnerki, i czymś raczej krótkotrwałym. Tu jest inaczej: „Flush” to historia naprawdę niezwykłej miłości, która – wybaczcie truizm – pokonała wiele przeszkód, by mogła zostać zrealizowana. Barrett Browning przez całe życie była schorowana, ale bardzo tego życia głodna. Gdy wtedy-jeszcze-panna Barrett całymi dniami leżała w swoim łóżku w domu w Londynie, odwiedził ją, zafascynowany jej twórczością „dandys w żółtych rękawiczkach” Robert Browning. Reszta to już historia, opisana przez Woolf we „Flushu” na podstawie listów, jakie wymieniali między sobą zakochani. Więcej nie zdradzę, może tylko to, że historia tej wieloletniej miłości przypomina scenariusz fascynującego filmu osadzonego w epoce wiktoriańskiej.

Czy jeden obraz wystarczy za tysiąc słów? Szczerze mówiąc, jako osoba bardziej zainteresowana literaturą niż np. malarstwem nie zgadzam się z tą opinią, tzn. nie zgadzam się w odniesieniu do mnie. Na mnie zazwyczaj najbardziej działa tekst. No chyba że mowa o „Dwojgu ludziach” Iwony Chmielewskiej. Autorka wydawanych przede wszystkim w Korei Południowej picturebooków opowiedziała w „Dwojgu ludziach” o miłości, dowodząc, że słowa (których w jej książce jest niewiele) i obrazy pięknie się uzupełniają. 

Twórczyni, jak zaznacza, stara się tworzyć taki związek tekstu z obrazem, by powstał rodzaj hybrydy, w której i tekst jest niepełny bez obrazu, i obraz bez tekstu. W „Dwojgu ludziach”, moim zdaniem, udaje jej się w pozbawiony pompatyczności, „harlequinowatości” sposób, dzięki metaforom, porównaniom, ukazać relacje, nomen omen, między dwojgiem ludzi. A te możemy odczytywać, w zależności od tego, kiedy po książkę sięgniemy, na jakim etapie życia czy związku, w inny sposób. Bo „gdy dwoje ludzi żyje razem, to jest im łatwiej, bo są razem i jest im trudniej, bo są razem”.

Dlaczego czytamy książki o miłości? Rzecz jasna żeby poznać pewną historię, ale to samo możemy powiedzieć o innych gatunkach, dlaczego zatem akurat romanse? Bo są przesycone emocjami, przedstawiają związki uczuciowe, weryfikują nasze stereotypowe wyobrażenia na temat miłosnych relacji? A może po prostu – uczą nas mówić o miłości, uczą języka miłości?

Ów język miłości, czy też raczej dyskurs miłosny, znalazł się w kręgu zainteresowania francuskiego filozofa Rolanda Barthes’a, który we „Fragmentach dyskursu miłosnego” bada podmiot miłosny w działaniu, czyli wtedy, gdy ten o miłości mówi. Tak samo jak obserwuje się tancerza, gdy wykonuje figury taneczne, a nie gdy jest w spoczynku, tak samo jak patrzy się z zachwytem na lekkoatletę, gdy biegnie, a nie odpoczywa, tak samo jak przygląda się dziecku, gdy heroicznie zaczyna raczkować, a nie gdy śpi. Barthes przy tym nie tworzy spójnej filozofii miłości – interesuje go tylko to, co i jak można o niej powiedzieć. Bo czy da się doświadczać miłości w sposób, który nie ma swojego językowego ekwiwalentu?

Z fabuł polecę natomiast „Annę Kareninę” – monumentalną powieść obyczajową Lwa Tołstoja, który przedstawił dzieje kilku rodzin uwikłanych w złożone relacje uczuciowe, w tym miłosne. O tytułowej Annie, która uległa porywowi namiętności i porzuciła męża oraz dziecko, mówi się, że jest to jedna z najbardziej złożonych postaci w dziejach literatury. Ale znajdziemy tu również całą plejadę innych wspaniałych bohaterów – jej oblubieńca Wrońskiego, porzuconego Karenina, zdradzaną Darię Obłońską czy zakochanych w sobie Kitty oraz Lewina. Nikt tak nie pisał o miłości jak klasycy, warto więc do wielkich powieści wracać przy każdej możliwej okazji, a takową z pewnością stanowią walentynki.