Jak to miło bez przesady napisać: oto jedna z najważniejszych książek napisanych w dziejach człowieka. Nie czuję żadnej przesady. Więcej, to prawda. Wasilij Grossman stworzył dzieło całkowite, ogromne i ciężkie. Nie chodzi o to, że do przeczytania mamy prawie tysiąc stron, ale że zawarty jest tu koszmar XX wieku, czyli wojna. Wojna pokazana praktycznie z każdej strony: w ujęciu cywilów, wojskowych, kochanków, więźniów, Rosjan, Niemców, Żydów czy Ukraińców. Niedokończona wyliczanka nie wyczerpuje tematu, a jedynie go zaznacza.

Grossman swego czasu wykazał się odwagą stawiając znak równości między stalinizmem a nazizmem, co nie przysporzyło mu sympatyków rosyjskiej władzy. Historia rosyjskiej literatury to ciągłe powtórki genialnych pisarzy odcinanych przez władzę od możliwości publikacji czy, dalej, życia w swoim kraju. Obrazy wykute w tej powieści zostaną już na zawsze ze mną. To ogrom ludzkich postaw, dylematów, dramatów, decyzji, czyli życie w nienormalnych czasach.

To również wyraziste sceny, jak posiłek Eichmanna składający się z salami i czerwonego wina, a pożywany po wizytacji komór gazowych. Albo jak stalingardzki oddział kapitana Griekowa odzyskuje ludzką dumę i chęć wolności, co budzi niepokój włodarzy Kremla, który wysyłają na miejsce komisarza politycznego, żeby przypilnował spraw i nie pozwalał żołnierzom na zbytnią swobodę. Albo jak naukowiec Sturm publicznie wyprze się teorii względności.

To brutalnie szczery obraz wojny i dwudziestowiecznej, osadzonej na totalitaryzmie rzeczywistości. Prześwietlenie dusz, które czyni pisarz, jest dogłębne. Oddaje obraz człowieczeństwa z jakim nie chcielibyśmy mieć do czynienia na co dzień, ale często zapominamy o tym, że tak było, a także, że tak może stać się ponownie..

Sama konstrukcja powieści jest z jednej strony bardzo precyzyjna, a z drugiej szalenie pogmatwana. Z rozdziału na rozdział możemy być rzucani w kompletnie różne punkty historii. Nagle możemy znaleźć się pośród budowniczych komór gazowych, który głowią się nad ich szczelnością. W innym będziemy towarzyszyć pracownikowi naukowemu w codziennym życiu pełnym strachu, zakłamania i konieczności naginania się do linii wytyczonej przez bolszewików. Albo będziemy musieli stawić czoła okrucieństwu i bezmyślności dowódców obu armii.

Koniec tej powieści, której los również należy uważnie przestudiować, dopisała historia. Rosjanie zostali stłamszeni i zmuszeni do wdychania propagandy o tym, że zwyciężyli Hitlera i stali się wyzwolicielami świata. Świat został zbudowany na kłamstwie, a ofiarami w wojnie byli ludzie. Po obu stronach. Wyraźnie wybrzmiewa to z powieści. Genialnej i prawdziwej.

Jak to miło bez przesady napisać: oto jedna z najważniejszych książek napisanych w dziejach człowieka. Nie czuję żadnej przesady. Więcej, to prawda. Wasilij Grossman stworzył dzieło całkowite, ogromne i ciężkie. Nie chodzi o to, że do przeczytania mamy prawie tysiąc stron, ale że zawarty jest tu koszmar XX wieku, czyli wojna. Wojna pokazana praktycznie z każdej strony: w...