O Enigmie słyszeli wszyscy, o tajnych depeszach III Rzeszy i łamaniu szyfrów przez brytyjskich i polskich kryptoanalityków większość, ale jak to naprawdę było – to już tylko nieliczni. Dzięki najnowszej pozycji z gatunku literatury faktu od wydawnictwa Rebis, zatytułowanej „X, Y, Z. Prawdziwa historia złamania szyfru Enigmy”, tę fascynującą wiedzę w łatwy sposób może przyswoić każdy.

Kawał interesującej historii opowiedzianej przez bratanka słynnego Alana Turinga, który wielu z nas kojarzy się z magnetyzującą kreacją aktorską Benedicta Cumberbatcha w popularnym filmie sprzed kilku lat o nośnym tytule „Gra tajemnic”, poraża rozmachem i dziennikarską rzetelnością. Tabelki, kalendarium wydarzeń, mapki, naukowe dodatki o cyklach Rejewskiego, służące do szyfrowania klucza depesz (każdy pasjonat IT i matematyczny nerd będzie zachwycony), oraz piękne zdjęcia, czarujące wspomnieniem tamtych lat.

Fabuła przedstawia zmagania polskich kryptoanalityków na przestrzeni wielu lat, nie tylko tych wojennych – akcja skupia się w dużej mierze na przedwojniu i genezie Enigmy. Niesamowity zbieg wypadków rozpoczyna się symbolicznie w 1932 roku, gdy oficer francuskiego wywiadu fotografuje w łazience belgijskiego hotelu wykradzione instrukcje Enigmy, a kończy się ewakuacją zespołów łączników, podziałem jałtańskim i opisem początków zimnej wojny oraz skrótem powojennych losów ludzi, często naznaczonych osobistymi tragediami znających sekrety Enigmy. W międzyczasie poznajemy nie tylko dzieje Europy, ale i szczegóły pracy pod kryptonimem „X, Y, Z”, wykonywanej na terytorium francuskiego Vichy przez polskich matematyków, z najbardziej rozpoznawalnym bydgoszczaninem w składzie, Marianem Rejewskim.

Sir John Dermot Turing przeprowadza czytelników przez kraje i kontynenty, gdzie wraz z dzielnymi radiotelegrafami w zespole Henryka Zygalskiego zwiedzamy Algier i Afrykę Północną czy w przypadku brytyjskich kolegów wyjeżdżamy do Ameryki z „Willym” Dunderdale’em, rzekomym pierwowzorem Jamesa Bonda, dostarczającym tajne raporty SBH poprzedniczce CIA. Niecne intrygi polityczne podzielonych wywiadów państw alianckich, złożone konflikty dyplomatyczne, jak w przypadku dziwnej wojny (drôle de guerre) brytyjsko-francuskiej, opisywane są skrótowo, aby nie zanudzić czytelnika. A dzięki wielu przytaczanym anegdotkom z życia legendarnego Gustave’a Bertranda – francuskiego szefa sekcji dekryptażu – czy trzymającym w napięciu scenom z okupowanej Polski, jak u rodziny Antoniego Pallutha, książka zyskuje na lekkości w trakcie lektury i pozwala uśmiechnąć się pod nosem, a także zdać sobie sprawę, że wojna wojną, ale starano się żyć wtedy normalnie, przejmując się owsianką, brakiem wina czy spinkami do mankietów. Nie bez znaczenia jest fakt, że tak wybitne umysły miały wiele ekstrawaganckich pomysłów i zachowań – w dzisiejszych czasach z pewnością można by niektórym naszym bohaterom zdiagnozować spektrum autyzmu.

Nie ukrywam, że na początku trudne słownictwo, jak ekspozytura, permutacje, rezystor, czy oznaczenia numeryczne stacji łączności różnych wywiadów mogły przyprawić o ból głowy. Nie warto się zniechęcać – im dalej w las, tym pozorny chaos pojęć i wyrażeń zmienia się w szybką lekturę o mocy intrygi kryminalnej. Autorowi z pewnością można zarzucić, że zbyt mało miejsca poświęcił swojemu słynnemu wujkowi Turingowi i jego brytyjskim kolegom oraz samej Enigmie i jej mocy obliczeniowej. Zamiast tego skoncentrował się na przedstawieniu relacji pomiędzy służbami wywiadowczymi różnych krajów, a w szczególności na zasługach współpracy polsko-francuskiej. Niemniej bez brawurowych ucieczek i krwawej jatki, książka Dermota wciąga niczym najlepsza opowieść szpiegowska i udowadnia ogromną siłę sprawczą niepozornych pracowników biur i niewyróżniających się domów i kamienic. Ogromne oddanie ideom wolnościowym i geniusz matematyczny Rejewskiego, Zygalskiego i Różyckiego oraz ich wielu współpracowników, bez których nie udałoby się wygrać wojny, robią wrażenie, a wydawnictwu Rebis należą się podziękowania za podjęcie tematu tych nieznanych do końca, a jakże ważnych kart polskiej historii.

Alicja Klebba