„Zajcew uważnie popatrzył Niefiedewowi w oczy. Nie mogło być wątpliwości, że te pięć zabójstw jest jakoś ze sobą powiązanych. Niefiedow popatrzył na niego i jakby czytając mu w myślach, powiedział: - Nie dam rady dorwać się do sprawy z wyspy Jełagina”.

Kryminał retro to bardzo ciekawy gatunek literacki. Z jednej strony mamy klasyczną zagadkę kryminalną, osadzoną jednak w realiach konkretnej epoki. Dobry kryminał retro charakteryzuje się rozbudowanym tłem społeczno-obyczajowym, podczas lektury wręcz odnosimy wrażenie, jakbyśmy przenieśli się w czasie. Właśnie takie cechy posiada powieść pod tytułem „Towarzyszu mój”. Ukazała się ona nakładem wydawnictwa Czarna Owca. Jej autorką jest Julija Jakowlewa, rosyjska powieściopisarka. Powieść jest pierwszą częścią trylogii o Zajcewie.

Ponieważ jest to kryminał retro, zacznijmy od miejsca i czasu akcji. Autorka osadza wydarzenia w Leningradzie u progu wielkiego terroru. Rewolucja rosyjska zaczyna pożerać własne dzieci. Wszyscy są przerażeni. Jednocześnie zdążyli się już przekonać, że komunizm nie oznacza raju na ziemi. Wręcz przeciwnie. Komunizm to nowe nierówności, nowe problemy i trudności dnia codziennego. Leningrad – podobnie jak inne miasta – zmienił swój wygląd. Dawnym warstwom uprzywilejowanym odebrano mieszkania, kosztowności i inne przywileje. Do pałaców i pięknych kamienic zostali zakwaterowani robotnicy, którzy całkowicie zmienili charakter tych miejsc. Symbolem rosyjskiego komunizmu stały się słynne komunałki – małe, ciasne mieszkanka, w których gnieździło się po kilkanaście osób. Wszechobecny ścisk, brak prywatności, smród gotowanych potraw – oto symbole robotniczego „awansu”.

Kolejną cechą komunizmu miał być brak przestępczości. Wszak nowy – radziecki – człowiek nie miał powodu, aby popełniać zbrodnie. Wszak został wyzwolony spod moralności burżuazyjnej. Jednak okazuje się to kolejną fikcją. Przekonuje się o tym milicjant Zajcew, wezwany do osobliwego morderstwa. Zabita Faina była księgową w spółdzielni przemysłowej. Śledztwo zdaje się tkwić w martwym punkcie. Jednak wkrótce pojawiają się kolejne ofiary – wśród nich dwie prostytutki i czarnoskóry komunista.
Zajcew robi wszystko, aby rozwikłać te zabójstwa. Pozornie ofiar nic ze sobą nie łączy. Wkrótce jednak śledczy wpada na pewien trop. Nie zdaje sobie jednak sprawy z tego, dokąd go to doprowadzi.

Okazuje się bowiem, że nie wszystkim zależy na rozwiązaniu sprawy. Sam Zajcew ma kłopoty, gdy zaczynają się nim interesować organy bezpieczeństwa. Czy uda mu się odkryć prawdę? Czy sam zdoła uniknąć pułapki, którą ktoś próbuje na niego zastawić? Dlaczego musiały zginąć akurat te konkretne osoby? Jak niewiarygodny okaże się finał całej historii?

„Towarzyszu mój” to naprawdę udany kryminał retro. Autorka wiernie przybliżyła rzeczywistość wielkiego terroru w stalinowskiej Rosji. Komunizm okazał się iluzją. Wszyscy musieli nauczyć się żyć w nowej rzeczywistości.

Powieść jest naprawdę godna polecenia dla wszystkich miłośników kryminałów retro.

Wojciech Sobański