“Jeśli się Różewicza nie zrozumie, pozostanie groźną “czarną dziurą””.

Tadeusz Różewicz pozostaje jednym z najważniejszych polskich poetów piszących w czasach powojennych. Jego utwory są trafne, bezkompromisowe i silnie działające na wyobraźnię. Ukazują całe zło jakie może spowodować człowiek. Nawet osoby, które nie przepadają za poezją, nie mogą odmówić Różewiczowi umiejętności niezwykłego ukazania nawet najtrudniejszych tematów. Poeta ten udowodnił - wbrew słynnemu twierdzeniu Theodora Adorno - że poezja po Auschwitz może istnieć.

Biografia Różewicza ze względu na jego pracę zawiera także fragmenty wierszy jego autorstwa. Grochowska zgrabnie łączy wersy utworów poetyckich z biografią twórcy. Czasami wydaje się, że zostały one wybrane bądź zinterpretowane w dość subiektywny i jednoznaczny sposób, jednakże nie jest to nachalne. Samo ich włączenie w ciąg narracji można ocenić pozytywnie, ponieważ pozwalają zapoznać bliżej z wierszami Różewicza. Szczególnie, że samodzielne powiązanie ich z wydarzeniami z jego życia nie należy do zadań łatwych dla osoby nieznającej ich bliżej.

Na uwagę z pewnością zasługuje bogata bibliografia. Ilość i różnorodność zebranych przez autorkę materiałów budzi podziw. Wiele z nich zostało zacytowane w oryginale, co powoduje, że czytelnik ma szansę bezpośrednio poznać opinie różnych osób na dane wydarzenie. W książce możemy przeczytać wypowiedzi współpracowników Różewicza, członków jego rodziny, przyjaciół, a także krytyków.

Według mnie, autorka bardzo dobrze przedstawiła wpływ postaci bliskich poecie - rodziny, znajomych, innych artystów, z którymi miał bliższy kontakt (np. Przyboś, Miłosz, Staff). Jednak słabiej poradziła sobie z zarysowaniem tła historycznego. Kiedy jest ono wspomniane ogranicza się do informacji o środowisku najbliższym Różewiczowi, a nawet wtedy nie wszystko jest dokładnie wyjaśnione. Niedosyt można poczuć szczególnie w odniesieniu do czasów wojennych; w przypadku PRL-u wpływ wydarzeń politycznych na bohatera biografii jest już dobrze opisany. Jednakże nawet tutaj Grochowska nie wybiega poza wydarzenia bezpośrednio związane z Różewiczem, co dla odbiorcy nierozeznanego w realiach historycznych - zwłaszcza polskiego środowiska artystycznego tamtych czasów - może okazać się dezorientujące.

Jedyną większą wadą książki jest jej dosyć chaotyczna forma. Kolejne fragmenty wydają się jedynie bardzo luźno ze sobą powiązane, a niekiedy nawet wcale. Brak zarysowanej chronologii nie przeszkadzałby tak bardzo, gdyby poszczególne części rozdziału łączyły się tematycznie. Przejścia między nimi czasami są płynne, ale w niektórych miejscach utrudniało to zrozumienie późniejszych wydarzeń z życia poety. Męczyć może także styl, który miejscami przyjmował “artystyczną” formę bardzo krótkich zdań lub równoważników zdania. Na mniejszą skalę nie miałoby to większego wpływu na całość, ale jeśli pojawiało się w większej intensywności, wzmacniało wrażenie chaosu i zaburzało ciąg narracji.

Na szczęście autorka w większości uniknęła strategii, której się obawiałam - biografia nie jest bezkrytycznym pomnikiem Różewicza. Nawet jeśli w niektórych momentach wszelkie działania poety, które dzisiaj byśmy ocenili negatywnie, zostają usprawiedliwione mniej lub bardziej wyraźnie, nie są one całkowicie pomijane lub negowane. Stosunek Różewicza do kobiet, synów oraz władzy komunistycznej - te wszystkie tematy możemy znaleźć w książce Grochowskiej.

Podsumowując, jest to pozycja, która z pewnością zainteresuje fanów Tadeusza Różewicza i pozwoli im poznać mniej znane fakty z jego życia. Osobom, które znają tego poetę tylko z licealnych podręczników pozwoli wyobrazić sobie, jakim człowiekiem (sic!) był “poeta piszący o wojnie”. Szczególnie, że, jak pisze profesor Andrzej Skrendo, biografia Różewicza “tak ściśle zrosła się z dziełem, że nie daje się z niego wypreparować”. Książka Grochowskiej posiada swoje niedociągnięcia - zwłaszcza formalne, jednak widać, że powstała na bazie wnikliwych badań. Nie wiem czy sięgnę po kolejny tom, jednak nie żałuję przeczytania pierwszej części.

“Jeśli się Różewicza nie zrozumie, pozostanie groźną “czarną dziurą””.

Tadeusz Różewicz pozostaje jednym z najważniejszych polskich poetów piszących w czasach powojennych. Jego utwory są trafne, bezkompromisowe i silnie działające na wyobraźnię. Ukazują całe zło jakie może spowodować człowiek. Nawet osoby, które nie przepadają za poezją, nie mogą odmówić Różewiczowi...