Karol Darwin sformułował teorię ewolucji – każdy to wie, wielu się nie zgadza. Jednak zanim przedstawił swoje poglądy w monografii „O powstawaniu gatunków”, szukał dziedziny, w której mógłby coś odkryć i w jakiś sposób zaznaczyć swój wkład w nauce. Z czasem padło na nauki przyrodnicze, co z kolei oznaczało konieczność opuszczenia wygodnego uniwersytetu i udania się na wyprawę do dalekich i zamorskich krain. Tak więc pod koniec 1831 roku Darwin na pokładzie HMS Beagle opuścił kraj rodzinny i udał się w podróż, która zmieniła wszystko.

„Podróż na okręcie Beagle” to tak naprawdę pamiętnik nie tyle badacza, co podróżnika. Darwin w ciągu swej trwającej ponad pięć lat wyprawy pokazuje, że był nie tylko wybitnym obserwatorem, ale również i zmotywowanym wędrowcem. Liczne opisy dotyczące ukształtowania terenu Ameryki Południowej, wyjątkowości zwierząt na wyspach Galapagos czy zachowań ludzi w Australii świadczą wyłącznie o tym, że Darwin interesował się naprawdę wieloma dziedzinami. Widać, jak szukał prawidłowości, elementów wspólnych, cech, które wskazywałyby, że obcuje z czymś nowym, co warto opisać.

Trzeba również zaznaczyć, że w czasie swojej wyprawy sformułował kilka teorii, które przetrwały próbę czasu i do dziś są uznawane za aktualne i obowiązujące. Nie tylko zwrócił uwagę na dziwne umiejscowienie niewielkich muszelek, co świadczyło o wypiętrzaniu się obszarów górskich, ale również sformułował teorię dotyczącą powstawania atoli. Wiem, że znamy Karola Darwina przede wszystkim ze względu na wkład w ewolucjonizm, ale nie zapominajmy, że odcisnął piętno również w innych dziedzinach.

Pamiętnik Darwina nie jest lekturą lekką, łatwą i przyjemną. Nie jestem wielkim fanem biologii, tak więc przez niektóre fragmenty książki było mi całkiem trudno przebrnąć. Rozumiem fascynację autora różnymi gatunkami chrabąszczy, motyli, legwanów czy ćwierkających ptaszków, jednak zdecydowanie ciekawsze były te fragmenty, kiedy Darwin dał się poznawać jako podróżnik. Dzięki temu możemy poznać wiele szczegółów z życia ówczesnych ludzi w Brazylii, Argentynie czy też Australii. Pamiętajmy, że w XIX wieku tamte tereny nie należały do najbezpieczniejszych, tak więc autor raz po raz przytacza zasłyszane opowieści, co pozwala nam lepiej poznać ówczesne zagrożenia i niebezpieczeństwa.

Najważniejszym jednak punktem wyprawy – z naszej perspektywy – była wizyta na wyspach Galapagos. To tutaj Darwin zobaczył nowy świat, który zrobił na nim wielkie wrażenie i zmusił go do przemyśleń, które wstrząsnęły światem. Sam fakt odkrycia tak wielu endemicznych gatunków zwierząt spowodował, że raz uruchomionego procesu myślowego nic nie mogło zatrzymać. Oczywiście nie on pierwszy to spostrzegł, jednak to właśnie Darwin wyciągnął wnioski, które nie spodobały się wielu ludziom. I w sumie można powiedzieć, że do dzisiaj się nie podobają.

Ponadto Darwinowi udało się zgromadzić całkiem pokaźną kolekcję skamielin, notatek czy preparatów, co pozwoliło ubogacić niejedno muzeum. Zapewne gdyby nie trapiąca autora choroba morska, doczekalibyśmy się więcej informacji o samej podróży statkiem po morzach i oceanach. Akurat w tej materii widać wyraźnie najmniejsze zainteresowanie tematem.

„Podróż na okręcie Beagle” to książka nie tylko dla fanów Darwina czy biologii. To przede wszystkim opis podróży, pełen interesujących spostrzeżeń oraz niekiedy nużących wzmianek o różnych małych stworzeniach. Ma jednak w sobie coś, co nie pozwala odłożyć jej na półkę. Umożliwia zagłębienie się w umysł jednego z najwybitniejszych badaczy w dziejach. I odkryć, że to właśnie ciekawość świata jest tym, co napędza największych.

Michał Wnuk