Powstanie nowa Warszawa,

Nasz nowy promienny dom.

Zwycięstwo! I chwała! I sława!

I słońce przyszłym dniom.

Warszawa, stolica Polski, to miasto niezwykłe. Nazywana „Paryżem Północy” – można powiedzieć metaforycznie – nie przeżyła II wojny światowej. 1 sierpnia 1944 roku miasto zerwało się do walki. Powstanie trwające 63 dni rozwścieczyło Hitlera. Wydał on straszny, zbrodniczy rozkaz: zrównać miasto z ziemią. Ulica po ulicy, dom za domem, kamienica po kamienicy – Niemcy mordowali miasto. Warszawa miała zniknąć z powierzchni ziemi. Istotnie, po wyparciu Niemców stolica była w opłakanym stanie. Ruiny, wszędzie ruiny. Morze ruin. Jak to się stało, że Warszawę zdołano tak szybko odbudować? Jak wyglądał ten skomplikowany i trudny proces?

Właśnie o tym traktuje nowa książka Grzegorza Piątka pod tytułem „Najlepsze miasto świata. Warszawa w odbudowie 1944–1949”. Ukazała się ona nakładem wydawnictwa W.A.B. Jej autor jest
z wykształcenia architektem i pasjonatem historii Warszawy.

Jego najnowsza, bardzo ciekawa publikacja opisuje niezwykle trudny, ambitny i złożony proces – proces odbudowy Warszawy po II wojnie światowej. Autor podzielił książkę na trzy części, traktujące kolejno o latach 1944–1945, 1945–1949 oraz o roku 1949 (i latach następnych).

W tej książce – co naturalne i zrozumiałe – aspekty czysto architektoniczne i urbanistyczne nierozerwalnie łączą się z historią i polityką. Piątek przypomina, że początkowo siedzibą nowych komunistycznych władz była Łódź. Komuniści nie byli pewni, czy i jak szybko odbudować Warszawę. Sprawę przesądził sam Stalin, który rozumiał, że Polską tak naprawdę rządzić można tylko z Warszawy.

Sprawa została więc przesądzona. Bierut ogłosił, że odbudowa Warszawy będzie priorytetem rządu. Jak najszybciej organy rządowe miały opuścić Łódź i przenieść się do Warszawy. W pierwszym okresie dużą rolę w odbudowie odgrywał Marian Spychalski, najpierw prezydent miasta, a potem minister odbudowy.

Nie do przecenienia jest także rola Józefa Sigalina, który otrzymał olbrzymią władzę i de facto kierował Biurem Odbudowy Stolicy. Wreszcie na scenę wkroczył „naczelny architekt” Bierut. Żywo interesował się on odbudową miasta, dyskutował z architektami i urbanistami. Wydaje się, że było to jego autentyczne hobby.

Grzegorz Piątek opisuje w możliwie najpełniejszy sposób dzieje odbudowy stolicy. Z jednej strony pokazuje, że hasło odbudowy było jedynym, które przyciągało wszystkich ludzi bez wyjątku. Odbudowa Warszawy służyła więc komunistom jako doskonała legitymizacja przejętej przez nich władzy. W dzieło odbudowy włączali się wszyscy – nawet członkowie AK czy przedwojenni sanacyjni architekci.

Z drugiej strony odbudowa była elementem komunistycznej inżynierii społecznej. Kiedy władza ludowa wystarczająco okrzepła – a więc po 1949 roku – stało się jasne, że Warszawa będzie nową stolicą nowego państwa, zamieszkałą przez nowych ludzi. Wszystko to miała wyrażać nowa architektura: „socjalistyczna w treści i narodowa w formie”.

Wielkie inwestycje w mieście, na czele ze słynną trasą W-Z, były pokazem siły i możliwości nowej władzy. Od komunistycznej rewolucji nie było już odwrotu.

Reasumując, Grzegorz Piątek w swojej książce „Najlepsze miasto świata” opisuje w fascynujący i wielowątkowy sposób odbudowę Warszawy w latach 1944–1949. Na kartach tej publikacji przeczytamy o architektach i komunistycznych politykach, o nowych ambitnych projektach i ciasnych, ciemnych ruderach. Nade wszystko przeczytamy jednak o Warszawie. To ona jest główną bohaterką tej książki. Chichotem historii jest, że ostateczny kształt nadał jej towarzysz Bierut, a jej symbolem do dziś pozostaje Pałac Kultury podarowany przez Stalina.

To publikacja dla wszystkich zainteresowanych dziejami Warszawy i miłośników najnowszej historii Polski.

Wojciech Sobański