„Bo kobieta widzi i opowiada inaczej. Koncentruje się na zupełnie innych aspektach i dostrzega mnóstwo szczegółów dla mężczyzn całkowicie nieistotnych, a przez to niezauważalnych. Narracja przedstawicielek płci żeńskiej jest pełna kolorów, zapachów, dźwięków. Ma konkretny kształt, czasami nawet fakturę”.

Mogłoby się wydawać, że o Powstaniu Warszawskim napisano już wszystko. Powstały niezliczone monografie i opracowania. Możemy dokładnie odtworzyć jego przebieg dzień po dniu. Ktoś może powiedzieć, że tego obrazu nie da się już o nic wzbogacić, że jest możliwie pełny. Z drugiej jednak strony co rusz wydawane są nowe książki, poruszające tę tematykę. Książki ważne, które sprawiają, że nasza wiedza o Powstaniu Warszawskim może być jeszcze pełniejsza.

Niewątpliwie taką właśnie książką jest publikacja Agnieszki Cubały pod tytułem „Kobiety '44. Prawdziwe historie kobiet w powstańczej Warszawie”. Autorka jest już bardzo znaną pisarką. To prawdziwa pasjonatka historii Powstania. Pracowała przy powstawaniu Muzeum oraz konsultowała fragmenty książki Normana Daviesa o Powstaniu. Czytelnikom może być znana choćby z poprzedniej swojej książki „Miłość '44”, którą miałem również przyjemność recenzować na łamach naszego portalu. Oba te tytuły ukazały się nakładem wydawnictwa Prószyński i S-ka.
„Kobiety '44” swoją okładką i formatem wyraźnie nawiązują do „Miłości '44” co sprawia, że obie książki będą się pięknie prezentować obok siebie w domowej biblioteczce.

No właśnie – kobiety w Powstaniu Warszawskim. Nie jest tak, że temat ten był całkowicie nieobecny w powszechnej świadomości. Wszak wszyscy znamy i śpiewamy piosenki o dzielnych sanitariuszkach, opatrujących rannych, a nawet czasem dającym im „buziaka”. Słyszeliśmy o „małej dziewczynce z AK”. Teoretycznie więc wiemy, że kobiety brały aktywny udział w walkach w powstańczej Warszawie.

Czy jednak zastanawialiśmy się czasem, jak powstanie wyglądało z ich perspektywy? Jak można było przeżyć 63 dni w walczącym mieście, bez dostępu do bieżącej wody, środków higienicznych, kosmetyków? Przecież kobiety – choćby fizjologicznie – bardzo różnią się od mężczyzn? Wyobrażamy sobie poród wśród ruin, w brudzie, smrodzie, niemal na gołej ziemi? Tymczasem taka rzeczywistość stawała się udziałem wielu kobiet.

Agnieszka Cubała napisała kolejną bardzo dobrą książkę. Jednak nie jest to książka łatwa. Wszak autorka nie porusza już w niej tematu miłości, gdy pomimo walk i śmierci młodzi ludzie zaręczali się i pobierali. W jej najnowszej publikacji mamy przedstawioną powstańczą codzienność widzianą oczami kobiet. Dlatego też książka jest bardzo emocjonalna, momentami wręcz przerażająca.
Początkowo kobiety z wielkim optymizmem przyjęły wybuch Powstania. Co charakterystyczne, wiele z nich szło do walki w swoim najlepszym ubraniu. Było to dla nich prawdziwe święto. Jednak już pierwsze dni szybko weryfikowały ich wyobrażenia. Autorka pisze, że wiele kobiet było zwyczajnie oburzonych, że kierowano je do pracy w kuchniach i stołówkach, a nie pozwalano walczyć. Pamiętajmy jednak, że żołnierzom AK dramatycznie brakowało broni. W pewnym sensie zrozumiałe jest więc, że kobiety starano się uchronić od czynnej walki.

W miarę upływu czasu los całego miasta stawał się coraz bardziej dramatyczny. Kobiety robiły co mogły – były sanitariuszkami, łączniczkami, w końcu chwytały za broń. Jednak były przede wszystkim kobietami. Wrażliwymi istotami, które musiały przeżyć w tym piekle. Jak zauważa autorka, chciały się ładnie ubierać i o siebie dbać. Czy było to jednak możliwe w sytuacji, gdy brakowało wszystkiego, przede wszystkim wody?

Wielkim plusem tej książki jest bogactwo materiałów źródłowych. Agnieszka Cubała przytacza artykuły z prasy powstańczej, fragmenty gazetek dla dzieci, a nawet powstańczy humor. Książka zawiera liczne zdjęcia, dzięki czemu niejako przenosimy się do walczącej Warszawy. Możemy zobaczyć kobiety podczas pracy, walki czy odpoczynku. Kobiety z chochlą i karabinem w dłoni – zawsze walczyły o wolną Polskę.

Autorka porusza wreszcie temat trudny, bolesny i – jak sama pisze – przez lata przemilczany. Mowa o gwałtach na kobietach. Przez lata był to temat tabu. Kobiety panicznie bały się, że mogą paść ofiarą gwałtu. Jak same relacjonują, strach przed gwałtem był silniejszy, niż przed śmiercią. Niestety, wiele kobiet padło jego ofiarą. Cubała oddaje im głos i przypomina o tych dramatycznych wydarzeniach.

„Kobiety '44” to bardzo ciekawa i dobrze napisana książka. To spojrzenie na Powstanie Warszawskie oczami kobiet. To brutalna codzienność i ekstremalne warunki, którym musiały stawić czoła. Lektura dla wszystkich, którzy chcą poszerzyć swoją wiedzę o Powstaniu Warszawskim bądź szukają po prostu dobrej literatury faktu.

Wojciech Sobański