Jeżeli istnieją nazwiska czy mówiąc inaczej - rody instytucje, to bez wątpienia należą do nich Kossakowie. Pierwsze, automatyczne z nimi skojarzenia tyczą się zapewne malarstwa i jego wielkości. Bardziej niż na ludzi spoglądamy w tym wypadku na panteon rodzimych gwiazd związanych ze sztuką, które stoją w jednym rzędzie z takimi przedstawicielami jak chociażby Jan Matejko. Jednak poza tym wiemy niewiele, by nie powiedzieć nic.

Szansą na nadrobienie zaległości w tej materii może być „Klan Kossaków” napisany przez Marka Sołtysika. Jak piszę autor we wstępie - materiały te miały służyć za kanwę ekranizacji i już po pierwszych kilku stronach mogę powiedzieć, że nie było w tym grama przesady. Niestety plany filmowo-serialowe odeszły w zapomnienie, co choć smutne, mam wrażenie, że nie do końca stracone. Wszystko za sprawą tej cokolwiek niepozornej pozycji, która skrywa w sobie wiele smakowitych kąsków.

Sołtysik w swojej opowieści skupia się przede wszystkim na malarskich krezusach rodu. Mowa tu Juliuszu Kossaku, jego synu Wojciechu i wnuku Jerzym. Swoje kilka stron mają także wnuczki Maria i Magdalena, ale w stosunku przede wszystkim do ojca i syna są to treści niewielkie, rzec można podstawowe.

Choć oczywiste jest, że znajdziemy tu sporo malarskich tropów, to z pewnością najciekawsze jest to, co skryte poza nimi. Mowa tu o tej osobistej i bardziej prywatnej stronie artystów. Im dalej w perypetie bohaterów, tym donośniejsze zdaje się wrażenie, że swoiste fatum było związane z rodziną Kossaków, sztuka zaś stawała się jedynym możliwym wentylem bezpieczeństwa, ale i sposobem na utrzymanie się na powierzchni. Oferowała chwilową równowagę, której w codziennym życiu było jak na lekarstwo.

Wszystko miało swój początek w Juliuszu, który choć był wybitnym twórcą, nie został dostatecznie doceniony za życia. Duży wpływ miała na to trudna sytuacja polityczna. Każda forma współpracy z zaborcą, jak wykonywanie chociażby malarskich zleceń uważane było za konszachty z wrogiem. Tymczasem właśnie takie prace mogły być jedynym źródłem prawdziwego zysku. Oskarżenia te bolały człowieka, który szczycił się honorem i chciał zwyczajnie zapewnić swojej rodzinie dostatni byt. Mamy więc tu nie tyle portret człowieka w sytuacji bez wyjścia, ale i czasów determinujących określone działania.

Wydawać by się mogło, że jego syn, Wojciech będzie miał prostszą drogą ku stabilizacji. Tymczasem choć był równie dobry w swym fachu, jeśli nie lepszy od ojca, to jego egzystencję oplatały podobne demony. Tym razem związane z synem Jerzym, które to miały dalekosiężne konsekwencje. Sam też był człowiekiem skorym do dobrej zabawy i miał szczególną słabość do kobiet, co znakomicie opisują lisy, pełne emfazy i pragnienia skierowane do żony.

Sukcesem Sołtysika jest z pewnością to, że ludzki wymiar pozwala zrozumieć pewne artystyczne decyzje, ale też sprawia, że stają się bardziej bliskie. Przestają być posągami, na które należy patrzeć z bezbrzeżnym szacunkiem. Owszem, ich praca wciąż budzi podziw i ten chyba nawet się zwiększa, gdy możemy się przekonać, że także ci najwięksi mieli swoje problemy i słabości. Hazard, kobiety, stosunki w rodzinie, zagraniczne eskapady. Fascynuje to, że nawet największy talent nie jest w stanie konkurować z urokami pierwiastka ludzkiego.

Jedyne do czego mógłbym się przyczepić w „Klanie Kossaków”, to fakt, że jest to książka cokolwiek niewielka, a wraz z rozwojem treści chciałoby się dowiedzieć więcej. Czyta się to prędko i z autentyczną przyjemnością. Masa anegdot, listów i przekazów tworzy tu portret rodu o ogromnej sile, ale skłonnego do upadania. Ten dysonans przyciąga i rozbudza apetyt. Autor sprawił się dobrze, a ja mam nadzieję, że gdzieś tam można znaleźć jeszcze więcej tajemnic z życia codziennego Kossaków i kiedyś będzie nam dane się o nich przekonać.

Patryk Rzemyszkiewicz