Siedzimy obie na progu,

gadamy o dzieciach i wnukach.

Zanurzamy się z rozkoszą

w naszą babskość.

Fragment powyższego wiersza „Dwie baby” wszedł w skład tomiku „Jestem baba”, najbardziej znanego (obok „Budowałam barykadę”) w dorobku pisarskim Anny Świrszczyńskiej. Ta pozbawiona metafor, oszczędna poezja dotyka tematów trudnych, związanych z takimi aspektami kobiecości, jak macierzyństwo, starzenie się, przemoc domowa. Wiersze dosadne, bolesne i zmysłowe zapełniają karty owego wydanego prawie pół wieku temu zbioru.

Kiedy sięgałam po „Jeszcze kocham. Zapiski intymne”, oczekiwałam, że zapiski Świrszczyńskiej okażą się kluczem do zrozumienia jej poezji. Praca, jaką włożyła Wioletta Bojda w dotarcie do źródeł, budzi szacunek i uznanie. Obszerny wstęp pełen jest anegdot z życia poetki, stanowi jednak przede wszystkim zapis losów Świrszczyńskiej, która debiutowała jeszcze przed rokiem 1939, zaś po wojnie dała się omamić socjalistycznym hasłom. Wzloty i upadki w życiu zawodowym szły w parze z perturbacjami w życiu osobistym. Szczególnie trudnym doświadczeniem okazał się romans młodszego o 14 lat męża Jana Adamskiego z Haliną Poświatowską i późniejszy rozwód. Niełatwa pozostawała również sytuacja materialna poetki, zaś wielu zmartwień dostarczała jej dorastająca córka.

Dopiero uczucie do Józefa Oleszczyka sprawiło, iż Świrszczyńska rozkwitła jako poetka i odzyskała wiarę we własną kobiecość. W wierszu „Największa miłość”, pochodzącym z tomiku „Jestem baba”, poetka pisze:

Ma sześćdziesiąt lat. Przeżywa

największą miłość swego życia.

 

Chodzi z miłym pod rękę,

wiatr rozwiewa ich siwe włosy.

Jej miły mówi:

– Masz włosy jak perły.

 

Jej dzieci mówią:

– Stara wariatka.

„Jeszcze kocham. Zapiski intymne” są świadectwem wyjątkowej namiętności, która narodziła się między dwójką dojrzałych, doświadczonych ludzi. Przyznam jednak, że jako czytelnik miałam niekiedy wrażenie, iż zaglądam w zakamarki zbyt osobiste, intymne, przeznaczone jedynie dla oczu najbliższych. Przyjemność płynąca z obcowania z piękną frazą mieszała się więc z uczuciem zakłopotania towarzyszącym lekturze. Niełatwo bowiem ocenić wartość literacką dzieła, które z założenia nie miało zostać opublikowane, a zadanie staje się tym trudniejsze, gdy do czynienia mamy z zapiskami równie poufnymi. Świrszczyńska przegląda się w oczach kochanka, pławi się w prawionych przez niego komplementach. Przeżywa jednak ową późną namiętność z pełną świadomością jej kruchości. Związek z Józefem Oleszczykiem nie może bowiem trwać wiecznie, zaś pisarka pragnie na starość wiernego przyjaciela i poczucia bezpieczeństwa.

Ile jest w wyznaniach poetki autokreacji? Gdyby nie poczucie obcowania z dziennikiem intymnym, mogłabym orzec, że w zapiskach czuć sporo przesady i melodramatyzmu. Być może dla wielbicieli twórczości Świrszczyńskiej będą one jednak bliższe, łatwiej dostępne. Trudno zaprzeczyć, iż rzucają nowe światło na powstałą później poezję. Czy „Jeszcze kocham” będzie dla ciebie, drogi czytelniku, zawodem, czy może dziełem przełomowym, rewolucyjnym? Jeśli fascynuje cię tom „Jestem baba”, zachęcam do sięgnięcia po zapiski poetki.

Ewa Szymczak