„Historia współczesnego Hongkongu zaczyna się wraz z przybyciem tam Brytyjczyków. To od tego momentu w miejscu kilku wiosek rybackich wyrastać zaczęła gospodarcza metropolia o innym niż chiński systemie politycznym i prawnym. Stopniowo formowało się tam również społeczeństwo coraz mocniej podkreślające odrębną wobec chińskiej tożsamość”.

Chiny są obecnie jednym z głównych światowych mocarstw. Pod wieloma względami wyprzedzają nawet Stany Zjednoczone. Nieznane nigdzie indziej połączenie systemu komunistycznego z wolnym rynkiem daje zaskakujące efekty. W skrócie można by powiedzieć, że cały świat jest w jakimś stopniu gospodarczo zależny od Chin.

Jednak Chiny to nie jest jednolite państwo. Żyje w nim wiele mniejszości, które starają się zachowywać swoją odrębność. Istnieje też wiele specyficznych regionów, które przez władze w Pekinie są uważane za integralną część Chin, same jednak podkreślają swoją autonomię. Doskonałym przykładem takiego stanu rzeczy jest Hongkong. To miasto kojarzy nam się z bogactwem i ciągłymi napięciami politycznymi. Czy jednak potrafimy o Hongkongu powiedzieć coś więcej? Czy znamy jego historię? Czy rozumiemy, na czym polega spór tego miasta z Chinami?

Na te i wiele innych pytań odpowiada reportaż Piotra Bernardyna pod tytułem „Hongkong. Powiedz, że kochasz Chiny”. Ukazał się on nakładem Wydawnictwa Czarne. Autor jest dziennikarzem, komentatorem spraw azjatyckich. W swojej najnowszej książce chciał przybliżyć czytelnikom fenomen Hongkongu. Czy udała mu się ta sztuka?

Przede wszystkim musimy uświadomić sobie fakt, że przez bardzo długi czas Hongkong był brytyjską kolonią. Zwierzchność Wielkiej Brytanii miała dla miasta – i ma nadal – kolosalne znaczenie. To właśnie od tego czasu miejscowość ta zaczęła się rozwijać. Gdyby nie Brytyjczycy, dziś prawdopodobnie Hongkong nie byłby centrum finansowym i biznesowym. Równie ważne jest to, że mieszkańcy miasta – chcąc nie chcąc – przyswajali sobie angielską kulturę. Żyli w innym systemie prawnym niż ich sąsiedzi w Chinach. Gdy w 1949 roku władzę przejęli tam komuniści, różnice te stawały się aż nadto widoczne. Z jednej strony totalitarne państwo, z drugiej demokratyczna (czy na pewno?) metropolia, kojarzona przede wszystkim z wielkimi pieniędzmi.

Przełomem w historii miasta był rok 1997. Autor stara się objaśnić niejasny status Hongkongu i negocjacje nowej umowy między Chinami a Wielką Brytanią. Czytając niektóre fragmenty reportażu, mimowolnie myślałem o historii Polski. Lektura recenzowanej książki udowadnia bowiem, że komuniści są mistrzami politycznej gry. Niejasne sformułowania, mgliste obietnice, markowanie dobrej woli. Potem jednak następuje brutalny pokaz siły, wobec której demokracja okazuje się bezsilna.

„Hongkong. Powiedz, że kochasz Chiny” to reportaż przepełniony polityką i najnowszą historią miasta. Według mnie trochę szkoda, że autor nie zarysował szerokiego tła społecznego. O zwykłych mieszkańcach dowiadujemy się bowiem zaskakująco mało, właściwie tylko na marginesie opowiadania o polityce. Tymczasem te krótkie urywki rozbudzają ciekawość czytelnika – choćby problem statusu starszych ludzi czy mieszkalnictwa. Wydaje się, że Piotr Bernardyn nie dotknął wszystkich tematów, znanych choćby z mediów. Mam tu na myśli kwestię Kościoła katolickiego i emerytowanego arcybiskupa Hongkongu. Kardynał jest regularnie nękany przez komunistyczne chińskie władze, albowiem konsekwentnie krytykuje politykę Pekinu.

Po lekturze reportażu nasuwa się jedna myśl. Hongkong nie jest już brytyjski – to pewne. Czy jednak już jest chiński? Jak długo jedno miasto może opierać się potężnemu mocarstwu? Chiny dysponują licznymi formami nacisku i szantażu, czego przykłady znajdujemy w tej książce. Czy pieniądze i interesy po raz kolejny okażą się ważniejsze od praw obywatelskich i przyzwoitości? Polecam wszystkim, którzy zadają sobie pytanie, dokąd zmierza współczesny Hongkong.

Wojciech Sobański