Wczesne dzieje Grecji stanowią z perspektywy badaczy epokę niezwykle trudną przez wzgląd na bardzo ograniczoną liczbę źródeł. Autorom niniejszego podręcznika udało się jednak dość dobrze przedstawić najważniejsze ustalenia oraz najważniejsze sprawy dyskusyjne. Właśnie ta ostatnia sprawa, a więc obecność w książce podrozdziałów „sprawy dyskusyjne”, zasługuje na uznanie. Tam bowiem Autorzy przedstawiają różne poglądy naukowe dotyczące konkretnych spraw, np. wzajemne stosunki Greków i Fenicjan w epoce wielkiej kolonizacji, czy pochodzenie rytu ofiary greckiej. W pierwszym z trzech tomów (ostatni z nich wyszedł ostatecznie ok. 20 lat po pierwszym!) Bravo i Wipszycka podjęli się przedstawienia całej masy zagadnień związanych z dziejami Grecji przed okresem wojen perskich. Opisują więc nie tylko zarys – tylko zarys jest możliwy przy posiadanych aktualnie źródłach – historii politycznej i społeczno-gospodarczej, ale także wprowadzają w problematykę religii, filozofii, literatury i sztuki tego okresu.

Mankamentem I tomu „Historii starożytnych Greków” jest fakt, że akurat w dziedzinie badań nad Grecją epoki archaicznej i wieków ciemnych dokonał się w ostatnim ćwierćwieczu dość znaczny postęp. Jest to przede wszystkim zasługa archeologów, którzy wydobyli na światło dzienne ogromne ilości pozostałości materialnych umożliwiających nowe ujęcie pewnych zagadnień. Jednak nie tylko pod względem wykorzystania archeologii Autorzy prezentują nieco nieaktualne już dziś poglądy. Dotyczy to np. także kwestii tzw. rewolucji hoplickiej oraz ogólnego podejścia do wojskowości archaicznej. O ile w „Dziejach Grecji” N. G. L. Hammonda narracja opiera się przede wszystkim na komentowanych passusach z Herodota i innych źródeł, to podręcznik Bravo i Wipszyckiej skomponowany jest oryginalniej. Z pewnością książka warta jest lektury, ale najlepiej uzupełnić ją bardzo dobrym opracowaniem, jakim jest tłumaczona z angielskiego „Historia Grecji archaicznej” J. M. Halla (wykorzystanie aktualnych badań, nowe spojrzenie) oraz świetną polską monografią „Sympozjon” M. Węcowskiego. O ile pierwsza z tych prac w dużej mierze pozwala czytelnikowi poznać nowsze ustalenia wynikające z odkryć archeologicznych, to druga znacznie rozszerza spojrzenie na kwestię kultury Grecji archaicznej.

Tomasz Babnis

Wczesne dzieje Grecji stanowią z perspektywy badaczy epokę niezwykle trudną przez wzgląd na bardzo ograniczoną liczbę źródeł. Autorom niniejszego podręcznika udało się jednak dość dobrze przedstawić najważniejsze ustalenia oraz najważniejsze sprawy dyskusyjne. Właśnie ta ostatnia sprawa, a więc obecność w książce podrozdziałów „sprawy dyskusyjne”, zasługuje na uznanie. Tam...