„Pięćdziesiąt twarzy Greya” E.L. James to nie tylko światowy bestseller o spektakularnym sukcesie, dowodzący znaczenia współczesnego marketingu, ale także niekwestionowany fenomen kulturowy, obok którego trudno przejść obojętnie każdemu, kto z uwagą śledzi polski czy międzynarodowy rynek wydawniczy. Owszem, najbardziej oczywistą reakcją po lekturze pierwszego tomu wydaje się pogarda dla masowych gustów czytelniczek na całym świecie, które literacką mizerię i stylistyczną nieporadność wyniosły na piedestał. W tę pułapkę dokonywania powierzchownych ocen i lekceważenia potencjału tkwiącego w trylogii brytyjskiej autorki nie dała się złapać Eva Illouz, autorka wybitnej książki „Hardkorowy romans. Pięćdziesiąt twarzy Greya, bestsellery i społeczeństwo”. W swoim nadzwyczaj błyskotliwym eseju izraelska socjolog, profesor na Uniwersytecie Hebrajskim w Jerozolimie oraz jedna z najistotniejszych postaci współczesnej socjologii, postawiła sobie za cel zmierzenie się z pytaniem: Na jaką społeczną potrzebę odpowiada współczesna (populistyczna) bajka o niewolnicy i jej panu?

W pierwszej części swojej rozprawy Illouz, znana w Polsce z wcześniejszej książki „Uczucia w dobie kapitalizmu”, poświęca sporo uwagi kierunkowi badawczemu traktującemu literackie bestsellery jako barometry wartości obowiązujących aktualnie w danym społeczeństwie. W jasnej, klarownej i przejrzystej analizie autorka dowodzi, że „Przypadki Robinsona Crusoe”, „Chata wuja Toma” oraz seria o Harrym Potterze mają więcej wspólnego z trylogią E.L. James, niż mogłoby się pozornie wydawać. Autorka jest także zdania, że „Pięćdziesiąt twarzy Greya” w rzeczywistości ilustruje istotę kondycji seksualnej i uczuciowej współczesnego człowieka. Eva Illouz pisze: Fakt, że powieść z gatunku soft porno, opowiadająca o zaangażowaniu się dwojga ludzi w sadomasochistyczną relację seksualną, może stać się ogólnoświatowym bestsellerem (…), uświadamia nam, że w kulturze Zachodu musiały zajść głębokie przemiany wartości – przemiany równie zasadnicze, jak wynalezienie elektryczności i kanalizacji. Według izraelskiej badaczki miarę bestsellera stanowi jego zdolność do zaprezentowania wartości i poglądów dominujących w społeczeństwie, na tyle rozpowszechnionych, iż są one w stanie przebić się do głównego nurtu za pośrednictwem jednego z kulturowych mediów.

W drugiej części swojego eseju autorka w logiczny i nieoszczędzający czytelnika sposób, wyjaśnia, do jakich fantazji współczesnych kobiet odwołuje się „Pięćdziesiąt twarzy Greya”, oraz tłumaczy związki wynikające z faktu, iż jest to powieść dla kobiet, napisana przez kobietę oraz czytana w przytłaczającej większości przez kobiety. Eva Illouz na chłodno oraz z porażającą przenikliwością obnaża erotykę poradnikową cechującą trylogię E.L. James. Błyskotliwie dowodzi tezy, że „Pięćdziesiąt twarzy Greya” nagłaśnia w rzeczywistości problem kryzysu prywatności seksualnej oraz celnie wypunktowuje napięcia wynikające z konfrontacji żeńskiej wolności seksualnej z tradycyjnie pojmowaną i społecznie uwarunkowaną strukturą rodziny. Illouz pisze: Nie można nazwać „Pięćdziesięciu twarzy Greya” wyłącznie porno dla mam – chyba że ktoś naiwnie zakłada, że przedstawiony w powieści romans jest „pretekstem” do ubrania seksu w kostium uczuciowości. W rzeczywistości mamy do czynienia z przeciwnym zjawiskiem: to seks jest kostiumem, pod którym ukryto opowieść o miłości.

„Hardkorowy romans” Evy Illouz to inspirująca analiza intelektualna, której nie powstydziłby się sam Michel Foucault ze swoim ostatnim dziełem. Izraelska profesor nie obraża się na współczesną kulturę, nie szydzi z literatury rozrywkowej, nie gardzi komercją, nie wyśmiewa wreszcie czytelniczek, które zadowalają się w beletrystyce tanim psychologizowaniem, uproszczeniami oraz marzeniami o księciu z prywatnym helikopterem i penthausem z widokiem na skyline. Równocześnie badaczka na Uniwersytecie Hebrajskim nie ukrywa swojej opinii o powieści E.L. James. Owszem, to kiepska, by nie rzec, beznadziejna literatura. Jednak jest to zarazem powieść, której sukces mówi o współczesnej społeczno-kulturowej kondycji więcej aniżeli wymowne milczenie czy pogarda krytyków.

Ewelina Tondys