„Dziennik…” został napisany przez człowieka, którego dogonił czas; człowieka powoli zdającego sobie sprawę, że nie doczeka końca izraelskiej okupacji palestyńskich ziem. Książka ta jest więc zapisem narastającego zmęczenia Raji Shehadeha sytuacją na Bliskim Wschodzie, ale i świadectwem imponującej wytrwałości autora w kontynuowaniu roli kronikarza, dbającego o to, żeby świat (głównie zachodni) nie mógł odwrócić się od prawdy Palestyńczyków.

To już trzecia książka Shehadeha wydana przez Karakter; przeszłe eksperymenty sprawiły, że Przemek Dębowski trzyma formę, ponieważ nowa okładka jest zdecydowanie najładniejszą z tych, jakie do tej pory mogliśmy w krakowskim wydawnictwie oglądać (pomogło wykorzystanie zdjęć z agencji Magnum Photos, rozczarowani będą tylko ci, którzy liczyli na jednorodność pozycji w tej serii). Posunąłbym się do odważnego stwierdzenia, że Wydawnictwo Czarne powinno lekko dygnąć z uznaniem.

W towarzystwie Raji spędzamy dwa lata, od grudnia 2009 do grudnia 2011 roku, wpatrując się w wysokie ściany muru bezpieczeństwa, z nadzieją wsłuchując się w echa Arabskiej Wiosny czy szukając spokoju w pielęgnacji ogrodu. A Shehadeh pisze nieregularnie: czasami kilka dni pod rząd, a czasem kolejne wpisy dzieli od siebie nawet miesiąc. Kiedy coś go poruszy, może to być głośne wydarzenie międzynarodowe albo wycieczka ze znajomymi na piknik, natychmiast zasiada nad dziennikiem i przemawia spokojnym, lecz mocnym głosem, nie nawołując do agresji, ale nazywając rzeczy po imieniu: okupacja zawsze pozostaje okupacją. Poza tym opisuje głównie codzienność, te wszystkie małe problemy sprawiające, że Palestyńczycy czują się obco we własnym kraju, w którym podróż między miastami może okazać się zadaniem prawie niewykonalnym, a izraelskie osiedla pojawiają się na mapie jak krosty przy ospie; być może w przyszłości urzędnik bez poczucia humoru połączy je ciągłą linią, ozdabiając Zachodni Brzeg Jordanu administracyjnym patchworkiem. Brzmi absurdalnie, prawda? Lecz taki obraz wyłania się z książki Shehadeha: obraz świata, gdzie nienawiść do sąsiada jest podstawowym prawem każdego człowieka, gdzie rząd Izraela nie radzi sobie z buntującymi się osadnikami i wysyła na nich własne wojsko, gdzie w punktach kontrolnych każdego dnia upokarzani są zmierzający do pracy Palestyńczycy. Autor ze smutkiem zauważa także rosnące podziały wśród własnych rodaków: niezrozumienie pomiędzy świeckimi a religijnymi Arabami jeszcze bardziej utrudnia niełatwe współżycie z okupantem.

Bywa, że Raja wpada w gniew, lecz bardzo szybko się opanowuje, bo, jak sam pisze, gniewnego rzecznika jakiejkolwiek sprawy łatwiej jest zlekceważyć. Dlatego przeważającym nastrojem „Dziennika…” jest żal za niedostępną przeszłością oraz przemijającą teraźniejszością, ale też upór, ponieważ Shehadeh wydaje się nie godzić na bezsilność wobec powolnego pędu historii, który nie zaspokoi w najbliższym czasie marzeń o pokoju. Postanowił zatem zostać na tej skolonizowanej, jak sam ją nazywa, ziemi, będąc nieustannie przygotowanym na najgorsze i z mozołem pchać swoje dzieło do przodu, czekając na deszcz tak potrzebny jego ukochanym roślinom.

Rafał Łukasik