Był czas, kiedy z bardzo dużym zainteresowaniem czytałem publikacje poświęcone oblężeniu Wrocławia w 1945 oraz pierwszych miesiącach w tym mieście tuż po zakończeniu II wojny światowej. Warto wiedzieć więcej na temat miasta tak szczególnie dotkniętego przez historię i kilkakrotnie zmieniające się granice. Przez wiele lat nie było może zbyt wiele książek na ten temat, warto jednak wspomnieć trochę zapomniane prace m. in. profesorów Karola Joncy i Alfreda Koniecznego „Upadek Festung Breslau”, pułkownika Ryszarda Majewskiego „Wrocław – godzina zero”, „Dolny Śląsk – 1945 – wyzwolenie” czy „Bitwa o Wrocław” – napisana we współpracy z Teresą Sozańską czy wspomnienia Pani Joanny Konopińskiej „Tamten wrocławski rok 1945-1946.”
Nie dziwi natomiast brak publikacji osób, które w tamtym czasie były mieszkańcami ówczesnego Breslau. Perspektywa zbrodniczej wojny sprawiła, iż niemieckie wspomnienia objęte były anatemą, zwłaszcza opracowania wojskowe; wspomnienia komendantów twierdzy „So kämpfte Breslau” ukazały się w Polsce dopiero w 2008 roku. Przez lata wyjątkiem była „Kronika dni oblężenia” autorstwa księdza Paula Peikerta ukazująca losy miasta z perspektywy ludności cywilnej oraz dziennik Wernera Tauska „Dżuma w mieście Breslau”, choć ta ostatnia pozycja dotyczy lat 1933-1940.
Po latach sięgnąłem po książkę księdza Ernsta Horniga, próbując spojrzeć na oblężenie właśnie z perspektywy mieszkańca. Dzieje wojen to najczęściej historia jednostek wojskowych, Badacza wojskowości interesują udany atak, przełamanie, indywidualne bohaterstwo, straty bojowe. Tymczasem na ludność cywilną patrzy się właściwie jako dodatkowy ciężar, utrudniający przeprowadzenie operacji czy skuteczną obronę. Spróbujmy się wczuć, jak może wyglądać życie w mieście, które pomimo oblężenia funkcjonuje: kursują tramwaje, jeszcze jest dostęp do bieżącej wody czy elektryczności. Przychodzi moment kiedy trzeba opuścić własne domostwo, bo jest przeznaczone do zniszczenia. Systematycznie zajmowane, niczym wodami wezbranej rzeki, kolejne osiedla przez Armię Czerwoną. Aż wreszcie przychodzi czas, gdy zaczyna brakować miejsca i czasu na ceremonie bliskich zmarłych.
W tej książce, której pierwsze wydanie w Niemczech miało miejsce dopiero w 1975 roku, nie znajdziemy zbyt wiele szczegółów na temat militarnego przebiegu oblężenia, może z wyjątkiem opisu zaciętych walk w rejonie Parku Popowickiego oraz słynnego bunkra przy placu Strzegomskim. Ale podstawowa zaleta tych wspomnień to właśnie próba spojrzenia na ludzi, którzy z różnych powodów zostali w tym mieście. I ponowne dojście do refleksji, że wojna nie ma w sobie nic dobrego… Książka została uzupełniona o kalendarium wydarzeń oraz o bardzo przydatny indeks w postaci wykazu wrocławskich ulic, miejsc, kościołów i urzędów sporządzony w obu językach. To ważne, bowiem wydawca konsekwentnie zdecydował się na pozostawienie nazewnictwa z roku 1945. Dla obecnych mieszkańców może być to zaiste ciekawe doświadczenie porównawcze. Przeczytajmy…

Był czas, kiedy z bardzo dużym zainteresowaniem czytałem publikacje poświęcone oblężeniu Wrocławia w 1945 oraz pierwszych miesiącach w tym mieście tuż po zakończeniu II wojny światowej. Warto wiedzieć więcej na temat miasta tak szczególnie dotkniętego przez historię i kilkakrotnie zmieniające się granice. Przez wiele lat nie było może zbyt wiele książek na ten temat, warto...

Kolejna syntetyczna relacja obejmująca okres od stycznia do maja 1945 roku, a więc czas exodusu mieszkańców Breslau, zamknięcia się pierścienia obleżenia, trzymiesięcznych walk oraz kapitulacji twierdzy i początków formowania się nowej władzy.
Co więcej: to kolejne świadectwo wrocławskiego duchownego i - dla zainteresowanych tematem - kolejny bezcenny dokument.

Ernst Hornig był protestanckim pastorem, najważniejszym bodaj uczestnikiem słynnego majowego spotkania delegacji wrocławskiego duchowieństwa z komendantem Festung Breslau - Hermannem Niehoffem.

Na "Wspomnienia z oblężonego miasta" składają się osobiste przeżycia Horniga oraz zebrane przez niego relacje świadków tamtych wydarzeń: zwykłych, cywilnych mieszkańców, liniowych żołnierzy Wehrmachtu czy wrocławskich duchownych.
Z tej mozaiki dzienników, listów, artykułów prasowych wyłania się zarówno kronikarskie zestawienie następujących po sobie faktów, jak i głębokie świadectwo ludzkich zachowań i postaw w obliczu ekstremalnych doświadczeń.

Hornig, co zrozumiałe, sporą część uwagi poświęca losom protestanckiej wspólnoty religijnej Breslau, często te wspomnienia krzyżują się z relacjami Peikerta oraz Lasmanna.
Wielkim atutem tej książki są przekazy swiadków dotyczące konkretnych epizodów, ważnych i znanych miejsc na mapie miasta, które były areną walk.

Wrocławscy duchowni i członkowie wspólnot religijnych różnych wyznań największe zasługi i największe ofiary związali z niesieniem pomocy medycznej. Z największym poświęceniem otaczali opieką tysiące rannych poszkodowanych w wyniku bezpośrednich walk i wskutek całodniowych bombardowań oraz ostrzału artyleryjskiego.
Warunki, w jakich musieli pracować, często samemu ginąc w wysadzanych piwnicach godne są opisów znanych z dantejskiego piekła.

Egzemplarz wydawnictwa "Via Nova" zawiera dodatkowo dane biograficzne świadków, których relacje złożyły się na całość książki, kalendarium - kronikę okresu oblężenia, bibliografię źródeł drukowanych (książek artykułów),źródeł niedrukowanych (dzienników, listów) oraz indeks nazw topograficznych Breslau - Wrocławia.
Jedynym - w moim odczuciu - minusem tego wydania jest brak materiału zdjęciowego. Fotografie, zwłaszcza skorelowane z tekstem, zawsze stanowią wartość dodaną i dodatkową, pozwalają jeszcze bardziej "dotknąć tematu".

Krótko mówiąc: absolutnie obowiązkowa pozycja dla miłośników historii Festung Breslau.

Kolejna syntetyczna relacja obejmująca okres od stycznia do maja 1945 roku, a więc czas exodusu mieszkańców Breslau, zamknięcia się pierścienia obleżenia, trzymiesięcznych walk oraz kapitulacji twierdzy i początków formowania się nowej władzy.
Co więcej: to kolejne świadectwo wrocławskiego duchownego i - dla zainteresowanych tematem - kolejny bezcenny dokument.

Ernst...

"Breslau 1945" to wspomnienia odtworzone przez autora z własnej pamięci (jego zapiski odebrał mu sowiecki sołdat) oraz z pamiętników i dzienników mieszkańców miasta.
Na pewno jest to cenny dokument, gdyż pokazuje codzienne życie w jednym z najważniejszych miast Trzeciej Rzeszy pod koniec wojny, gdy było już wiadomo, że klęska Niemiec jest nieuchronna. Szczególnie dramatyczne stają się zimowe miesiące, gdy cywile w popłochu opuszczają Breslau, oraz trzymiesięczne oblężenie, podczas którego miasto jest systematycznie niszczone i przez Armię Czerwoną, i przez wycofujące się oddziały niemieckie.

Przejmujący jest dramat ludzi zamkniętych w bombardowanym Breslau, zwłaszcza kobiet, dzieci i ludzi starych, niedołężnych. Autor przywołuje wiele własnych wspomnień oraz obrazów zapamiętanych przez inne osoby.
Szczegółowo opisuje też militarne potyczki, krwawe bitwy, politykę prowadzoną przez dowódców twierdzy i udział w niej duchownych oraz ostateczną kapitulację. Analizuje również sens obrony miasta w ostatnich tygodniach wojny, gdy było już wiadomo, że Breslau skazane jest na zagładę, a utrzymywanie jego pozycji w żaden sposób nie wpływa na inne działania wojenne.

Książce nie można odmówić autentyzmu i interesującej treści, niestety, jest ona podana w sposób oschły, przypominający urzędniczy styl. To największy feler wspomnień, który sprawia, że momentami lektura bywa nużąca.

"Breslau 1945" to wspomnienia odtworzone przez autora z własnej pamięci (jego zapiski odebrał mu sowiecki sołdat) oraz z pamiętników i dzienników mieszkańców miasta.
Na pewno jest to cenny dokument, gdyż pokazuje codzienne życie w jednym z najważniejszych miast Trzeciej Rzeszy pod koniec wojny, gdy było już wiadomo, że klęska Niemiec jest nieuchronna. Szczególnie...

Książka Horniga to moja trzecia książką o oblężeniu Wrocławia w 1945 r., po Kronikach[…] ks. Peikerta i dwóch pozycjach Hugo Hartunga. „Wspomnienia z oblężonego miasta” uzupełniły moją wiedzę o obszary, o których, z racji położenia geograficznego i stacjonowania (Peikert – południe i Hartung – zachód) mniej było u obu wspomnianych autorów. Ernst Hornig był pastorem ewangelickim, stąd sporo w jego książce znajdziemy opisów trudności i „nadludzkiego w wysiłku” w niesieniu posługi i opieki nad członkami Kościoła i ludności Twierdzy, ale to również próba ukazania heroizmu duchownych i świeckich członków wspólnoty w czasie oblężenia Wrocławia przez Armię Radziecką.
Dla mnie, jako żywo zainteresowanego historią tamtego okresu mojego miasta czytelnika była to kopalnia ciekawostek i próba odtworzenia w wyobraźni tamtych strasznych dni. Jednakże szczególnie trudno czytało mi się fragmenty dotyczące bezsensownego niszczenia całych ulic i kwartałów Miasta przez cofający się w kierunku Starego Miasta Wehrmacht. Mój szczególny wewnętrzny opór budziły opisy heroizmu dobrych żołnierzy i członków Volkssturmu, których autor często gloryfikował ponad miarę. Trudno nie zauważyć, że obrona Wrocławia po lutym 1945 nie miała najmniejszego sensu (co autor przyznaje na końcu jakby bez przekonania – chyba bardziej dla „politycznej poprawności”),a fanatyzm obrońców doprowadził jedynie do cierpień ludności i obrócenia Miasta w ruiny. Irytowały mnie tragiczne opisy cierpień mieszkańców, którzy „biedni – nie wiedzieli” z jakiego powodu spotyka ich tak wiele zła od niedobrych żołnierzy radzieckich. Może efektem takiego pojmowania własnych czynów (społeczeństwa i żołnierzy niemieckich, w tym Waffen SS !) są współcześnie niby-pomyłki w rodzaju „polskie obozy koncentracyjne” i „nieludzkie wysiedlenia Niemców przez polską administrację cywilną w latach 40-tych”. Proszę o wybaczenie, ale ja tego nie kupuję, tzn. Niemców jako ofiar II wojny światowej. Dla mnie to próba wypaczania historia. Za te fragmenty książka ma u mnie spory minus.
Niezależnie od słów krytyki, moim zdaniem książka Horniga wnosi wiele istotnych i szczegółowych informacji do opisywanego tematu. Każdy zainteresowany historią Wrocławia powinien ją znać, by samemu wyrobić sobie opinię.

Książka Horniga to moja trzecia książką o oblężeniu Wrocławia w 1945 r., po Kronikach[…] ks. Peikerta i dwóch pozycjach Hugo Hartunga. „Wspomnienia z oblężonego miasta” uzupełniły moją wiedzę o obszary, o których, z racji położenia geograficznego i stacjonowania (Peikert – południe i Hartung – zachód) mniej było u obu wspomnianych autorów. Ernst Hornig był pastorem...