Książka poświęcona jest próbom realizowania przez władze państwowe na ziemiach zachodnich i północnych polityki asymilacji ludności rodzimej pochodzenia polskiego poprzez tzw. weryfikację narodowościową i repolonizację. Wskazuje przyczyny, dla których założone cele polityczne nie zostały zrealizowane, co w konsekwencji oznaczało klęskę koncepcji powiązania tzw. autochtonów polskich z państwem i narodowością polską. Opowiadając o podejmowanych do końca lat czterdziestych wysiłkach integracyjnych, pozycja ta wskazuje na znamienną ewolucję metod stosowanych i stymulowanych przez państwo dla skutecznej repolonizacji i ostatecznego wyeliminowania niebezpieczeństwa niemieckiej irredenty. W latach 1944–1946 prezentowane poglądy i podejmowane działania były zbliżone do poglądów przedwojennej narodowej demokracji, głównego animatora ówczesnej polskiej myśli zachodniej. Natomiast od 1947 r. coraz wyraźniej zaznaczał się element ideologiczny wskazujący na odchodzenia kierownictwa państwa od metod nacjonalistycznych ku internacjonalistycznym (co prawda tylko w stosunku do komunistów niemieckich) oraz na zarzucenie tolerowania pluralizacji społeczeństwa polskiego na rzecz jedynowładztwa partii komunistycznej.