Jedna z najlepszych książek jakie czytałem o Oświeceniu, zaś niewątpliwie najlepsza, jaką czytałem o Anglii XVIII wieku (choć autorka często wybiega przed i poza ten okres).
Jeśli kogoś interesują zagadnienia etyczne i liznął coś niecoś z literatury poświęconej tej problematyce, to postać Marii Ossowskiej nie powinna być mu zupełnie obca. Jest to bowiem uczona, której wkład w historię myśli moralnej w XX wieku jest nie do przecenienia.
Prezentowana książka jest tego znakomitym przykładem. Odnajdziemy w niej prawdziwe bogactwo informacji z zakresu historii, literatury, publicystyki, etc., a wszystko łączy motyw przewodni, czyli właśnie kwestia moralności - jak była postrzegana, a jakie były jej przejawy w życiu codziennym, zarówno sfer najwyższych, jak i tych najniższych. Wreszcie, jakie były postulaty na przyszłość: te mające zmienić zastaną rzeczywistość w sposób zgodny z duchem postępu, jak i te, które skłonne były zakonserwować status quo. Wszystko to jest ujęte bardzo klarownie, autorka posługuje się nie tylko doskonałym stylem, ale bardzo umiejętnie wplata w tok narracji rozmaite przykłady z epoki. Efektem tego jest książka bardzo przystępna, daleka od suchego wywodu charakterystycznego dla gabinetowych uczonych.
Świetne są szczególnie fragmenty poświęcone
"Spectatorowi", legendarnemu czasopismu, którego jednym z założycieli był J. Addison. Mawiał on, "że moralność jest stałej i niezmiennej natury, podczas gdy religie są różne; że przez samo obserwowanie zasad moralności człowiek jest pożyteczniejszym członkiem społeczeństwa niż przez samą wiarę; że prawidła moralności są pewniejsze i bardziej zgodnie uznane niż zasady wiary; że niewiara nie jest tak złośliwej natury jak niemoralność i dlatego człowiek cnotliwy a niewierzący może dostąpić zbawienia, podczas gdy <<nie może przecież na nie zasłużyć człowiek niecnotliwy, choćby wierzący>>".
Natomiast inny z wyśmienitych przedstawicieli ludzi pióra tamtego czasu w Anglii - Henry Fielding, wyrażał takie oto zdanie o prawnikach, sędziach i politykach swojego czasu (mając na myśli przede wszystkim Roberta Walpole'a): "Umiał grać na namiętnościach ludzkich, skłócać je, i dla swoich własnych celów wykorzystywać zazdrość i obawy, jakie ze zdumiewającą wprawą potrafił wzbudzać, używając po temu owych wielkich środków, które gmin zwie zdradą, udawaniem, zwodzeniem, kłamstwem, fałszem i tym podobnie, a które ludzie wielcy łącznie ujmują wspólną nazwą polityki". Trzeba przyznać, że nawet dzisiaj niektórzy przedstawiciele klasy zwanej polityczną, próbują naśladować XVIII wiecznego premiera Anglii. Żenujący zazwyczaj sposób w jaki to robią, wynika tylko z faktu, że ich ograniczone zasoby intelektualne (przy nieproporcjonalnie wielkiej megalomanii) nie mogą sprostać wysoko postawionej przez reprezentanta Albionu poprzeczce.
Maria Ossowska, mimo, iż pisała w czasach, które nie bardzo pozwalały na jakąkolwiek krytykę wysuwaną w stronę tzw. klasyków marksizmu, potrafiła jednak dostrzec i przekazać czytelnikom bardzo ciekawą niekonsekwencję w zachowaniu jednego z dwóch ich największych przedstawicieli. Otóż sam Fryderyk Engels, "żył, jak wiadomo, przez długie lata z robotnicą, Mary Burns. Najwidoczniej przekraczanie barier klasowych, mimo wyznawanych poglądów, nie przychodziło ludziom łatwo, skoro pragnąc włączyć ją do lepszego drzewa genealogicznego jeździł i do Szkocji, i do Irlandii w nadziei, że potrafi okazać, iż pochodzi ona z rodziny szkockiego poety Roberta Burnsa. Trudno dziś ustalić, czy był to warunek zawarcia ślubu, czy nie".
Dzieło Marii Ossowskiej czyta się z niegasnącym zaciekawieniem. Wszakże jak sama zauważyła, "ze wszystkich przecież rozrywek żadna nie jest równie potrzebna, jak czytanie pożytecznych i zajmujących ksiąg".

Jedna z najlepszych książek jakie czytałem o Oświeceniu, zaś niewątpliwie najlepsza, jaką czytałem o Anglii XVIII wieku (choć autorka często wybiega przed i poza ten okres).
Jeśli kogoś interesują zagadnienia etyczne i liznął coś niecoś z literatury poświęconej tej problematyce, to postać Marii Ossowskiej nie powinna być mu zupełnie obca. Jest to bowiem uczona, której...