Inni ludzie

Do „Innych ludzi”, drodzy Państwo, podchodziłem jak pies do jeża, z tego prostego względu, że moje dotychczasowe doświadczenia z prozą Doroty Masłowskiej zaliczam do przeżyć traumatycznych. Nieszczególnie jest nawet o czym opowiadać; po prostu okazało się, iż wyraźniej przemawia do mnie nieco bardziej tradycyjna w formie literatura, a w rzekomym głosie pokolenia – mojego przecież – potrafiłem rozpoznać nie siebie, lecz co najwyżej swoją mocno przerysowaną karykaturę. Dlatego też byłem bardzo mile zaskoczony, kiedy odkładałem tę powieść po lekturze pierwszych pięćdziesięciu stron – naprawdę nie miałem ochoty tego robić.

Po pierwsze to, o czym zawsze mówi się w kontekście Masłowskiej: język. „Inni ludzie” napisani są tak, że nie da się pomylić ich z czymkolwiek innym. Niektóre fragmenty wyglądają jak żywcem wzięte z tekstów raperów z najgłębszego podziemia wielkich polskich miast (tudzież z głównej sceny miasteczek; w tej kwestii mogą mi Państwo wierzyć, nie jest to wydumany sąd zapisywany przez wydelikacone dłonie melomana),którzy nie mają absolutnie żadnych szans na to, żeby wypłynąć, bo nie wystarczy ani determinacji, ani inteligencji, ani talentu. Czuć w nich rozczarowanie tym prostym faktem, że świat jakoś nie kwapi się, żeby pomóc, czuć brak nadziei, czuć wyraźnie prowadzący do zmieszania brak zrozumienia rzeczywistości, który u czytelnika budzi palące zażenowanie. Masłowska jednak nie pozwala tej przytłaczającej narracji zbytnio się zestalić – co jakiś czas rzuca złośliwym żartem lub stosuje błyskotliwą grę słowną (albo, nieco rzadziej, nawiązaniem literackim),żeby przypomnieć, iż „Inni ludzie” nie są, nawet we fragmentach, spowiedzią podstarzałego, niespełnionego rapera per se; jeśli już, to są tej spowiedzi ujęciem w cudzysłów. Pomysł na ubranie tego wszystkiego w ciągnący się przez ponad sto stron hip-hopowy kawałek z bardzo specyficznym rytmem, rymami, powtórzeniami i refrenami, choć nie nowy, z pewnością jest tym czynnikiem, który nadaje „Innym ludziom” ciężar i ich definiuje. Tę powieść określa jej fraza, czyli przebrany w barwne piórka język ulicy.

Czy Masłowska ma co wyrazić przy użyciu tej specyficznej formy? Większość tekstu traktuje o mieszkańcu warszawskiego blokowiska u schyłku młodości, który próbuje jakoś związać koniec z końcem i zachować wiarę, że pewnego dnia uda mu się nagrać i wydać wymarzoną płytę. Co jeszcze można powiedzieć o Kamilu? Z pewnością został narysowany bardzo grubą kreską (to dotyczy także pozostałych bohaterów),a w miejscu jego narodzin zbiega się cała sieć stereotypów: rozpoczynanie dnia od opalenia lufki, chorobliwa ksenofobia, brak jakichkolwiek umiejętności zarządzania pieniędzmi, który trzeba pokryć handlem narkotykami... Sztampowa historia. Tym, co Masłowska może wnieść do dyskursu, jest wypowiedź na temat emocji Kamila Janika, bo próbuje zapuszczać się w jego wewnętrzny świat. Świat zbudowany z potoków przekleństw, zdeformowany przez patologię, ale rezonujący w jakiś odległy sposób przeżyciami bliźniaczymi do przeżyć przedstawicieli świetnie wykształconej – a już co najmniej bogatej – klasy średniej. Podobnie jak Iwona i Maciej, zdezelowane przez życie małżeństwo, które – oglądane z zewnątrz – śni polską wersję amerykańskiego snu, Kamil nie potrafi jednoznacznie odgrodzić się od uczuć, choć w teorii jego dziewczyna, Aneta, ma być dla niego tylko i wyłącznie ciałem. Wydaje się zresztą, że najważniejszą kwestią pozajęzykową w „Innych ludziach” jest zaznaczenie istnienia, nie wprost oczywiście, a przez opis i parafrazę, mrocznego jądra, które zamieszkuje centra współczesnych miast. Jego masa jest tak potężna, że nikt nie może wyrwać się spod jego oddziaływania: stąd strach przed obcymi (dla Kamila – bić brudasa!, dla Macieja – NIBY to tacy sami ludzie, ALE…),pogarda wobec kobiet, strach, gniew, niepewność.

Nie jest to oczywiście nic nowego (w najlepszym razie reinterpretacja, nieco mniej klasyczna niż ta Dukaja, Conradowego „Jądra ciemności”). I tak też można podsumować całych „Innych ludzi”. To ciekawa, doskonale napisana powieść, którą czyta się z przyjemnością. Nie doprowadzi jednak do rewolucji, ani społecznej, ani nawet kulturalnej, ba, nie będzie zaskoczeniem dla orientujących się czy to w twórczości Masłowskiej, czy współczesnej literaturze miejskiej w ogóle. Ja jestem jednak z lektury bardzo zadowolony, bo udowodniła mi ona, że książki tej pisarki mogą mi się podobać – to dobry znak na przyszłość!

Bartosz Szczyżański