Książka stawia tezę, że Żydzi=nowoczesność, bo nowoczesność to miejskość, mobilność, wykształcenie, elokwencja, zawodowa elastyczność, higiena, nabywanie, granie i panowanie nad informacją (wiedzą) i symbolami, nacjonalizm i kosmopolityzm/uniwersalizm - a wszystkie te cechy znamionowały Żydów. Znamionowały też inne grupy marginalne, które autor metaforycznie określa jako "Merkurianie" (w opozycji do osiadłych, hierarchicznie zorganizowanych i tradycjonalistycznych "Apollinian") - i ciekawie pokazuje, jak usytuowanie społeczne i kulturowe taką swoistość rozwijało. Nie poszukujmy w tej książce systematycznego wywodu o dziejach Żydów w XIX i XX w. Fakty organizowane są wokół kluczowej tezy, a jej rozwinięciem czy ilustracją są opowieści o trzech nowoczesnych "ziemiach obiecanych" Izraela: nacjonalizmie (syjonizm),komunizmie i freudyzmie (liberalnym indywidualizmie). To dużo i mało. Ledwie za tło służy wielki, barwny świat sztetlu, świat żyjących w diasporze religijnych Żydów, których te trzy kierunki proponujące świeckie zbawienie wstydziły się lub ich nienawidziły, a które Holocaust raz na zawsze zmiótł z powierzchni ziemi. To było bowiem nienowoczesne. Autor stawia swoje tezy błyskotliwie, moim zdaniem dla efektu nawet przeszarżowuje kosztem jasności wywodu i męczy odbiorcę. Uwielbia metafory, skróty myślowe, wielkie figury, jak ta, że w nowoczesności wszyscy stajemy się z konieczności "Żydami", tj. Merkurianami. Podkreśla też, że wyjątkowa pozycja Żydów dziś, w "merkuriańskim" świecie, to wynik Holocaustu, który stał się namiastką religii dla zeświecczonego Zachodu, bo pozwolił uosobić metafizyczne Zło w nazistach a Żydów postawić w roli uniwersalnej transcendentalnej ofiary. Bodaj najlepsze jest zmierzenie się z tematem Żydzi a komunizm, odważne, głębokie, stawiające też kwestię odpowiedzialności, co jest bardzo rzadko spotykane. Książka pozwala na pewno lepiej zrozumieć zawikłane dzieje tego niezwykłego narodu, jego słabości i przewagi, powikłania tożsamościowe, nadzieje i fobie, problemy w relacjach z innymi i ze sobą. Dla Polaków ze względu na wielowiekową wspólną historię i hiperskomplikowane wzajemne odniesienia - warta uważnej lektury, przedyskutowania, a w niejednym posprzeczania się z autorem.

Książka stawia tezę, że Żydzi=nowoczesność, bo nowoczesność to miejskość, mobilność, wykształcenie, elokwencja, zawodowa elastyczność, higiena, nabywanie, granie i panowanie nad informacją (wiedzą) i symbolami, nacjonalizm i kosmopolityzm/uniwersalizm - a wszystkie te cechy znamionowały Żydów. Znamionowały też inne grupy marginalne, które autor metaforycznie określa jako...

Obecność Żydów w Polsce jest dziś czymś w rodzaju bólów fantomowych. Na pamiątkę pozostało nam kilka słów z pogranicza dawnych stosunków dobrosąsiedzkich (siksa, żydzic),trochę zabytków, dobrych lub mniej dobrych wspomnień ze wspólnego życia oraz Adam Michnik et consortes. Z drugiej strony to i tak w sam raz abym odkąd urząd stanu cywilnego zaliczył mnie w poczet ludzi dorosłych zawsze mógł liczyć z tamtej strony na irytująco drobiazgową instrukcję jak pozbyć się swojej zaściankowej moralności i zostać nareszcie prawdziwym Europejczykiem.
Zostawmy jednak na chwilę ton kpiny. Sprawa bowiem nie jest specjalnie zabawna.
Tak jak niezabawny był los jaki Niemcy zgotowali naszym sąsiadom i współobywatelom.
I niezabawne jest na tym odcinku życie kolejnych pokoleń Polaków w kraju tak pełnym sąsiedzkich grobów. W którym teraz to nieobecność Żydów stała się nośnikiem różnych znaczeń i faktów politycznych, podobnie jak wcześniej była nim bez wątpienia ich obecność.
Zostawmy jednak przekleństwo Holokaustu bo niezabawne jest również i to, ze niewyobrażalny ogrom cmentarzyska jakie pozostawił prawdopodobnie już na zawsze zabierze możliwość uczciwego opowiedzenia o tym jak naprawdę było między nami a naszymi świętej pamięci sąsiadami. I że dziś już właściwie nie da się powiedzieć ze było to sąsiedztwo obustronnie skomplikowane. I że to skomplikowanie brzmiało wyraźnie w relacjach przedwojennych obserwatorów, których trudno jest dziś zapisać do ONRu jak choćby Marii Dąbrowskiej. I przebijało też w relacjach zwykłych ludzi, którzy rozpaczliwie próbowali wiązać koniec z końcem u dołu drabiny społecznej 2 RP i w tym wiązaniu często ostro konkurowali z żydowska biedotą. Szczególnie na wschodnich rubieżach Ojczyzny z jej nierównościami, skomplikowaną strukturą etniczną i folwarcznym, twardym życiem.
Zdecydowanie brakuje w naszej historiografii odważniejszej próby opisu stosunków polsko-żydowskich. W każdym razie w warstwie ich (głównie) XIX wiecznych przyczyn a nie tylko XX wiecznych skutków.
Tak wiec z pewnością niniejsza książka pomaga jakoś w swoim fenomenalnym (również literacko) stylu rozwikłać dylematy związane z z Obecnością/Nieobecnością Żydów we Wschodniej Europie tłumacząc błyskotliwie jej paradoksy.

Ostatecznie może i nadreprezentacja Żydów wśród radykalnych rewolucjonistów nie jest zjawiskiem za którym tęsknilibyśmy nadmiernie. Męczy nas najbardziej infantylny rodzaj liberalizmu, który co dzień serwuje nam wspomniana na początku gazeta. Podobnie jak nie potrafimy przełknąć będącej jej kontrapunktem narodowej papki.
Jednak braku kolejnych Leśmianów, Tuwimów, Słonimskich i Brzechwów historia zdecydowanie mogłaby nam oszczędzić.

No tak, ale żeby taka praca została wykonana i nie skończyła w dziale kuriozów zaraz obok Mędrców Syjonu, zgódźmy się bez niepotrzebnych polemik - musiałby się pod nią podpisać ktoś kto sam posiada żelazny certyfikat koszerności.

Obecność Żydów w Polsce jest dziś czymś w rodzaju bólów fantomowych. Na pamiątkę pozostało nam kilka słów z pogranicza dawnych stosunków dobrosąsiedzkich (siksa, żydzic),trochę zabytków, dobrych lub mniej dobrych wspomnień ze wspólnego życia oraz Adam Michnik et consortes. Z drugiej strony to i tak w sam raz abym odkąd urząd stanu cywilnego zaliczył mnie w poczet ludzi...