Lalka Bolesława Prusa to utwór wyjątkowy, od momentu ukazania się na łamach Kuriera Codziennego budzący kontrowersje, ale też podziw. Zawikłana, pełna niedopowiedzeń historia źle ulokowanych uczuć, straconych złudzeń i zaprzepaszczonych możliwości. Jedyna w swoim rodzaju konfrontacja romantycznego i pozytywistycznego idealizmu z realizmem.
Sam Prus tak pisał o swojej książce: (…) przedstawić naszych polskich idealistów na tle społecznego rozkładu. Rozkładem jest to, że ludzie dobrzy marnują się lub uciekają, a łotrom dzieje się dobrze. Że kobiety dobre nie są szczęśliwe, a kobiety złe są ubóstwiane. Że ludzie niepospolici rozbijają się o tysiące przeszkód, że uczciwi nie mają energii, że człowieka gnębi powszechna nieufność i podejrzenie.
Wszyscy słyszeli o tej powieści, a większość chyba czytała, wszak to obowiązkowa lektura szkolna. Zdaję sobie sprawę, że do lektur podchodzi się jak do dzikiego zwierza, z obawą i niechęcią. Ale ta książka jest wyjątkowa, więc jeśli ktoś jeszcze jej nie przeczytał, to niech szybciutko nadrobi tę zaległość.
Każdy ptak w górze i każdy człowiek na ziemi wyobraża sobie, że idzie tam, dokąd chce. I dopiero ktoś stojący na boku widzi, że wszystkich razem pcha naprzód jakiś fatalny prąd, mocniejszy od przewidywań i pragnień.
Akcja powieści rozgrywa się w latach siedemdziesiątych XIX wieku, ale nie wiem czy nie ciekawsze są Pamiętniki starego subiekta obejmujące wspomnienia z okresu Wiosny Ludów, powstania styczniowego, a także inne wydarzenia historyczne. W powieści narzuca się dwugłos narracyjny. Z jednej strony mamy obiektywnego, bezimiennego narratora, opowiadającego o wydarzeniach z lat 1878-1879, a z drugiej tego, który prowadzi nas w przeszłość i komentuje aktualne wydarzenia. Jest nim Ignacy Rzecki, wypowiadający się za pomocą swojego Pamiętnika. Ów Pamiętnik trochę przerysowany, naznaczony fobiami i dziwactwami narratora, dzięki indywidualnemu spojrzeniu na świat, pełnego ironii oraz subtelnego humoru, roztacza niezwykły urok.
Głupstwo całe życie, którego początku nie pamiętamy, a końca nie znamy!
Większość sądzi, że tytuł tej powieści odnosi się do Izabeli, pięknej, ale wyniosłej i niestałej kobiety. Fakt, że bardzo pasowałoby do niej to słowo i do jej niezdolności do stałych uczuć. Jednak Prus sprostował tę opinię. Powiedział, że zainspirował go przeczytany w prasie artykuł o procesie o lalkę i ten epizod, jakże zabawny zresztą, umieścił w swej historii. Ponoć początkowo tytuł miał brzmieć Trzy pokolenia, reprezentujący trzy pokolenia idealistów: Rzeckiego, Wokulskiego i Ochockiego.
Człowiek jest wtedy najszczęśliwszy, kiedy dokoła siebie widzi to, co nosi w sobie samym...
Mimo, iż powieść czasowo obejmuje dwa lata, to dzięki Pamiętnikowi zawiera w sobie prawie pół wieku. Miejscem akcji jest przede wszystkim Warszawa, ale są także epizody paryskie i zasławskie. Narrator-pamiętnikarz sięga w swych wspomnieniach do dzieciństwa, a nawet do czasów napoleońskich.
Ludzie są jak liście, którymi wiatr ciska; gdy rzuci je na trawnik, leżą na trawniku, a gdy rzuci w błoto – leżą w błocie…
Bohaterem Lalki jest Stanisław Wokulski, człowiek o dwóch obliczach. Z jednej strony mocno stąpający po ziemi racjonalista, z drugiej romantycznie zakochany idealista. Ona zaś , Izabela Łęcka, typowa kobieta swej epoki, oddzielona murem konwenansów od prawdziwych uczuć, jednak tych uczuć spragniona.
Stanisław Wokulski jest jedną z najciekawszych postaci literackich w polskiej literaturze. To postać skomplikowana, bardzo złożona, pełna sprzeczności, a przez to niezmiernie interesująca. Wokulski to przykład powiedzenia od pucybuta do milionera. Na początku jest kelnerem w warszawskiej winiarni, by później stać się zamożnym kupcem. Bohater jest człowiekiem czynu, a miłość do Izabeli Łęckiej dostarcza mu motywacji do działania. Jest racjonalny, ambitny i zafascynowany nauką i postępem technicznym. Nieszczęśliwie zakochany w Izabeli, która nie potrafi docenić uczucia, jakim ten ją obdarza. Wynosi ją na piedestał, otacza czcią i jest bezgranicznie oddany. A wszystko to na próżno…
Jakież to pospolite sprężyny wywołują ruch w świecie: trochę węgla ożywia okręt, trochę serca – człowieka...
Izabela Łęcka, obiekt uwielbienia Wokulskiego, jest kobietą piękną, ale niezdolną do głębszych uczuć. Typowa egoistka, zapatrzona w siebie. Przyzwyczajona do życia w luksusie i otoczona gronem wielbicieli, stała się próżna, powierzchowna i wyrachowana. Nie rozumie i nie docenia Wokulskiego, nie dostrzega jego uczuć, widząc w nim tylko pokornego sługę należącego do niższej kasty społecznej.
Najgorszą samotnością nie jest ta, która otacza człowieka, ale to pustka w nim samym, kiedy z kraju nie wyniósł ani cieplejszego spojrzenia, ani serdecznego słówka, ani nawet iskry nadziei...
Oprócz głównych bohaterów w książce występuje cała plejada postaci niezwykle wyrazistych, reprezentujących różne środowiska i warstwy społeczne. Każda z nich, nawet ta, która ma minimalny związek z akcją powieści, jest opisana i ma swoją biografię i charakterystyczne rysy.
Narrator to obserwator zdarzeń. Nie ocenia, nie wydaje wyroków. Jednak jego opowieści pełne są emocji, niekiedy żartów, ironii, często wzruszenia. Lalka uważana jest za powieść psychologiczną, przedstawiającą trudne przeżycia głównego bohatera oraz jego senne wizje i halucynacje. Sam Wokulski stał się symbolem przedsiębiorczości, łączącym w sobie cechy pozytywisty, idealisty, ale też społecznika i romantyka. Do dziś Lalka uważana jest za jedną z najwybitniejszych powieści polskich.
I stał się człowiek. Żył kilkadziesiąt lat, a w ciągu nich tyle pragnął i tyle cierpiał, że martwy świat nie zaznałby tego przez całą wieczność. Goniąc za jednym pragnieniem znajdował tysiące innych, uciekając przed jednym cierpieniem wpadł w morze cierpień i tyle odczuł, tyle przemyślał, tyle pochłonął sił bezświadomych, że w końcu obudził przeciw sobie całą naturę.
Prus był znakomitym obserwatorem i posiadał żywą fantazję, przez co powieść nie mieści się w żadnym schemacie. Jest po równi powieścią miłosną, społeczną, obyczajową, a nade wszystko kroniką wielu pokoleń i pamiętnikiem. Autor przedstawił wielowymiarowy obraz społeczeństwa polskiego, nie zapominając o wątku miłosnym, dzięki któremu po książkę z chęcią sięgali i sięgać będą mężczyźni i kobiety. Gorąco polecam.

Lalka Bolesława Prusa to utwór wyjątkowy, od momentu ukazania się na łamach Kuriera Codziennego budzący kontrowersje, ale też podziw. Zawikłana, pełna niedopowiedzeń historia źle ulokowanych uczuć, straconych złudzeń i zaprzepaszczonych możliwości. Jedyna w swoim rodzaju konfrontacja romantycznego i pozytywistycznego idealizmu z realizmem.
Sam Prus tak pisał o swojej...