Kiedy przed kilku laty jadłem kolację w gronie magistrantów, wśród których byli katolicy, poruszyliśmy temat papiestwa, co podzieliło zebranych. Jedna z dziewcząt wyznała, że trudno jej pojąć, jak ktoś rozsądny może być katolikiem, skoro Kościół katolicki stanął po stronie Franco, Salazara, Mussoliniego i Hitlera - najbardziej niegodziwych prawicowych przywódców w tym stuleciu. Jej ojciec był Katalończykicm, a dziadkowie ze strony ojca wiele wycierpieli z rąk caudilla podczas wojny domowej. A potem zajęliśmy się Eugeniem Pacellim - Piusem XII, papieżem czasów wojny - i tym, że zrobił za mało, by uratować Żydów od obozów śmierci.
Podobnie jak wielu katolikom z mojego pokolenia zarzut ten był mi aż za dobrze znany. Zaczęło się od dramatu Rolfa Hochhuta „Namiestnik” (1963),przedstawiającego Pacellego - zdaniem większości katolików, nieprawdziwie jako bezwzględnego cynika, którego bardziej niż los Żydów interesował pakiet akcji Watykanu. Sztuka ta rozpaliła spór wokół współwiny papiestwa i Kościoła katolickiego za hitlerowskie „ostateczne rozwiązanie kwestii żydowskiej”, w którym każdy głos w dyskusji wywoływał ripostę strony przeciwnej. Jego główni uczestnicy, których prace omawiam przy końcu tej książki, skupili się przede wszystkim na wojennych latach Pacellego. A przecież swój rosnący przez blisko czterdzieści lat wpływ na Watykan zaczął wywierać już w pierwszym dziesięcioleciu wieku, na długo przed wybraniem go w przededniu drugiej wojny światowej na papieża. Doszedłem do wniosku, że sprawiedliwa ocena tego człowieka, jego dokonań i zaniechań wymaga kroniki obszerniejszej od dotychczasowych. Takiej, która objęłaby nie tylko jego wcześniejszą działalność dyplomatyczną, ale całe życie, włącznie z rozwojem duchowości, tak widocznej u niego już w dzieciństwie. Byłem pewien, że dzięki przedstawieniu pełnego życiorysu Piusa XII jego pontyfikat się obroni. Postanowiłem więc napisać książkę, która trafi do szerokiego kręgu czytelników, starych i młodych, katolików i niekatolików, wciąż stawiających pytania o rolę papiestwa w historii dwudziestego wieku.