Zwięzła, a zarazem erudycyjna książka. Przyjemna, mimo monarchistycznego zadęcia autora. Niestety trzeba przyznać, że ma kilka wad. Bartyzel w niezwykle stronniczy i, moim zdaniem, nieuczciwy pod względem intelektualnym sposób dobiera sobie autorytety. Wydaje się zupełnie nie zauważać, że punkt widzenia zależy od punktu siedzenia, i tak według niego „nawet Jefferson” (polityk z rodziny właścicieli ziemskich) krytykuje przyznanie praw obywatelskich „miejskim kanaliom”, z kolei „nawet Luter” potępia protestanckie bunty chłopskie w Niemczech (pisząc ze schronienia u książąt). A Bartyzel się tym zachwyca. Chciałoby się w duchu tej retoryki dodać, że nawet Platon życzył sobie państwa rządzonego przez filozofów.

W całej tej antydemokratycznej retoryce uderza mnie niezwykła arogancja, będąca w pewnym sensie symetrycznym odbiciem tego pełnego pychy entuzjazmu dla demokracji, który każe wprowadzać ją w każdym zakątku globu niezależnie od nastawienia lokalnej ludności i panującej kultury politycznej. Jacek Bartyzel z pozycji chrześcijańskich sugeruje, że demokracja jest z gruntu zła ponieważ odrzuca pojęcie prawa naturalnego na rzecz umowy społecznej. Wobec przyrody pełnej nierówności demokracja wydaje mu się sprzeczna z ogólnym porządkiem rzeczy. Egalitaryzm, nieobecny ani w Starym ani w Nowym Testamencie, ma w tym ujęciu wynikać z rewolucyjnych frustracji i resentymentów. Tymczasem jest inaczej, ponieważ Ewangelia wprost mówi o Bogu jako obalającym dotychczasową hierarchię wartości, a zatem i grup społecznych które w oparciu o nie kształtują swoją pozycję.

Moim zdaniem systemu politycznego nie można uzasadniać wyłącznie prawem naturalnym, o czym świadczy wielość i różnorodność tradycji ustrojowych, chociażby w samej Europie. Błędem niektórych konserwatystów, w tym profesora Bartyzela, jest zbytnie skupienie na pojęciu dobra wspólnego, mającego charakteryzować Ateny, Rzym i dawny republikanizm w ogóle, i przeciwstawieniu mu interesu jednostki. W praktyce prowadzi to do idealizowania tych państw, niezauważania obecnych w nich walk frakcyjnych i konfliktów społecznych. Również środowiska pokroju Klubu Jagiellońskiego zaklinają rzeczywistość pojęciem solidaryzmu, nie umiejąc zaakceptować faktu – wynikającego notabene z natury ludzkiej – że naturalnym dążeniem każdego człowieka jest preferowanie tego, co własne. I choć przełamywanie tej tendencji bywa szlachetne, abstrakcyjne pojęcie dobra wspólnego może być również nadużywane.

Ostatnia rzecz – demokracja jako środek albo cel. Bartyzel z jednej strony krytycznie pisze, że demokracja stała się obiektem kultu i celem samym w sobie, a z drugiej strony, że została wchłonięta przez cele liberalizmu. W tej części jego argumentacji widzę niemal wewnętrzną sprzeczność. Moim zdaniem naturalnym jest, że każdy system dąży do samozachowania, przez co jego osiągnięcia są gloryfikowane. Widać to szczególnie w cytowanej i pochwalanej przez samego Bartyzela mowie pogrzebowej Peryklesa, wyrażającej dumę z ateńskiego ustroju. Co do drugiej uwagi, zgadzam się, że demokracja – dla jej własnego rozwoju – powinna być traktowana jako środek techniczny umożliwiający dobre rządy. W związku z tym podporządkowanie jej samodzielnej idei, jaką jest idea wolności wydaje się więc w tym kontekście uzasadnione.

Zwięzła, a zarazem erudycyjna książka. Przyjemna, mimo monarchistycznego zadęcia autora. Niestety trzeba przyznać, że ma kilka wad. Bartyzel w niezwykle stronniczy i, moim zdaniem, nieuczciwy pod względem intelektualnym sposób dobiera sobie autorytety. Wydaje się zupełnie nie zauważać, że punkt widzenia zależy od punktu siedzenia, i tak według niego „nawet Jefferson”...

Autor, jak to autor, drobiazgowo analizuje pojęcie demokracji. Śledzi dzieje tej formy ustrojowej - gdzie po raz pierwszy się pojawiła, którzy intelektualiści się do niej odwoływali oraz jak doszło do jej mariażu z innymi ideologiami.
Jest to bardzo solidna i rzetelna praca. Nic dodać, nic ująć.

Autor, jak to autor, drobiazgowo analizuje pojęcie demokracji. Śledzi dzieje tej formy ustrojowej - gdzie po raz pierwszy się pojawiła, którzy intelektualiści się do niej odwoływali oraz jak doszło do jej mariażu z innymi ideologiami.
Jest to bardzo solidna i rzetelna praca. Nic dodać, nic ująć.