Sonnet of Sonnets

Dawno, dawno temu, jakieś dwie dekady co najmniej, pewien młody, zdolny poeta, odwiedzając swoją ukochaną (studentkę filologii angielskiej) na starym, zniszczonym poddaszu w Krakowie, by dyskutować o kondycji świata i sztuki, próbował stworzyć sonet, oddający jego uczucia do bliskiej mu kobiety. Z jakiegoś powodu okazało się to niemożliwe. Poeta doszedł zatem do wniosku, że gatunek, niegdyś tak lubiany przez twórców (zwłaszcza romantycznych),umarł. Nie zdawał sobie sprawy, że za wiele lat sonet przybierze nową, świeżą formę, a sprawcą tego odrodzenia będzie on sam – teraz już nie tylko poeta, ale również twórca terminu „liberatura” i jeden z jej głównych teoretyków i badaczy.

Szansą na realizację tego projektu okazały się warsztaty ze studentami Mills College w USA. Ich efektem jest ta unikatowa, niskonakładowa (144 egzemplarze!) książka, opublikowana w całości w języku Shakespeare’a (nawiasem mówiąc autora zbioru pięknych sonetów),dzieło w większości ręcznie składane i oprawiane. Wolumin zawiera cztery sonety oraz posłowie redaktorów czyli duetu Zenkasi (Zenona Fajfera i Katarzyny Bazarnik),a także historię podróży sonetu i jego twórców za ocean, ujętą w e-mailach. Jak zwykle w dziele liberackim, tak i tutaj, forma współgra z treścią, a obie podporządkowane są pewnym regułom formalnym związanym z liczbami: 4 (liczba strof sonetu),14 (liczba wszystkich wersów) oraz 144 (4x4x3x3 czyli iloczyn wersów każdej strofy). Wokół tych liczb osnute są rozmaite wariacje formalne: cztery jest wyznacznikiem liczby sonetów, z których każdy funkcjonuje jako samodzielny byt a jednocześnie jako jedna ze strof tytułowego sonetu sonetów - swoistego metasonetu, oraz elementem treści (a w trzech tytułu) każdego z nich. Warto zauważyć, że w przypadku ostatniego sonetu czwórka uległa multiplikacji (co może nie było zamierzone przez autorów) i przybrała wizualną postać liczby, z której byłby dumny nawet Mickiewicz (nota bene również twórca doskonałych sonetów). Następnie mamy czternaście stron lub kart każdego sonetu, odpowiadających liczbie wersów – utwór zyskuje zatem formę przestrzenną. Z kolei cały tom zamyka się w stu czterdziestu czterech stronach, z których każda powielona jest tyleż razy (co odpowiada liczbie wydanych egzemplarzy, jak wspomniano wyżej).

W warstwie treściowej utwory poetyckie oscylują wokół zagadnień egzystencji, w różnych jej wymiarach (fizycznym, popkulturowym, religijnym i filozoficznym oraz werbalnym) i ograniczeniach. Treść harmonijnie współbrzmi ze sposobem przekazu graficznego, unikalnym dla każdego utworu. Trzy sonety są efektem warsztatów liberackich, prowadzonych przez Fajfera i Bazarnik dla amerykańskich studentów unikatowego kursu Creative Writing and Bookmaking (twórcze pisanie i tworzenie książek) w Mills College w Oakland. Natomiast czwarty, autorstwa prowadzących warsztaty, powstał wcześniej, w Polsce i egzystował w wyobraźni autorów jako „Liberty Poem”, który miał zostać użyty podczas poetyckiego marszu w czasie Dumbo Arts Festival w Nowym Jorku a potem powtórzony w czasie „After Miłosz” Polish Poetry Festival w Chicago. Wichry historii pomieszały jednak zamysły twórców, którzy na skutek splotu różnych okoliczności znaleźli się 25. września 2011r. na Wall Street a potem na Liberty Square w Nowym Jorku, gdzie właśnie odbywały się protesty w ramach ruchu Occupy Wall Street, a obszar obstawiały kordony nowojorskiej policji. Pod ich czujnym okiem polski duet dokonał błyskawicznej transformacji wiersza w sonet i wraz z pomocą studentów przeprowadził akcję poetycką z wykorzystaniem „Liberty Sonnet” w formie nadruków na koszulkach oraz transparentów, stawiając tym samym pytania o granice wolności w kraju tak się nią szczycącym. Fragmentaryczny zapis akcji w formie sonetu możemy zobaczyć w „Sonnet of Sonnets”, będącym kolejnym (18., tom 19. już się również ukazał) tomem serii Liberatura wydawnictwa Korporacja Ha!art, tym razem opublikowanym wspólnie z The Eucalyptus Press z USA.

Książka niesie ze sobą kilka dodatkowych refleksji. Pomaga uwierzyć, że możliwe są nawet najbardziej szalone eksperymenty literackie, daje wiarę w to, że twórcze pomysły przynoszą lepsze efekty, gdy nieco dojrzeją. Przynosi radość z odkrywania nowych sensów i jednocześnie pozwala wypatrywać w niedalekiej przyszłości kolejnych dzieł liberackich z ich ukrytym przesłaniem o nieskończonym pięknie literatury i możliwościach rozwoju jej samej oraz tych, którzy ją tworzą i czytają.

Jowita Marzec