Dostojewski: Dramat humanizmów

"Jesienią 1846 roku Dostojewski postanowił zostać największym pisarzem Rosji."

Bohdan Urbankowski mnie zaczarował... Świetna książka o artyście, o jego życiu i ściśle z nim związaną literaturą. Znajdziemy tu zarówno fakty biograficzne, ich związki z twórczością Dostojewskiego, jak również analizę jego warsztatu pisarskiego.

Dostojewski, autor wielkich dzieł, wybitny rosyjski pisarz, okazał się być także... człowiekiem. Oczywiście geniusz daje przyzwolenie na zdecydowanie więcej różnorodnych "odchyleń" od ogólnie przyjętej normy...

Młody, 25-letni początkujący literat postanawia zostać największym z największym. Bije od niego pycha, zarozumiałość i zdecydowana pewność siebie:

"Nikt mi nie straszny, nikt! Dajcie mi tylko czas, a ja was wszystkich wdepczę w błoto!"

Jednak ów czas nie okazał się jego sprzymierzeńcem. Skazany, aresztowany, zesłany na katorgę, powraca dopiero w 1856 roku. Musiał zatem tę dekadę straconego czasu szybko nadrobić, by spełnić swoje postanowienia. Pisywał nocą, bo za dnia przeszkadzało mu wszystko, zwłaszcza ludzie, wybijał go z pracy rytm dnia codziennego, dlatego gdy zapadł zmrok, Dostojewski wpadał niczym w trans... Na puncie swojego pisania zaczęła się rodzić w nim obsesja, ale jak pisze Urbankowski: "Tajemnica wielkości pisarza tkwi chyba właśnie w tym, że potrafił być fanatykiem swej twórczości".

A plany Dostojewski miał ambitne. Po śmierci pisarza odnaleziono zapis, który podaję za autorem biografii:

"24 Grudnia/77 Memento. Na całe życie

1) Napisać rosyjskiego Kandyda

2) Napisać książkę o Jezusie Chrystusie

3) Napisać swoje wspomnienia

4) Napisać poemat Lat Czterdziestych."

Niestety, czas był okrutny - nie pozwolił pisarzowi spełnić marzeń - Fiodor Michaiłowicz zmarł bowiem w połowie pracy "nad swoim Kandydem"...

Nie ma sensu pisać tu szczegółowego "streszczenia" biografii, ale warto zwrócić uwagę na choćby dwie jeszcze rzeczy:

po pierwsze, plotki krążące wokół życia pisarza, głównie te, dotyczące oskarżeń o pedofilię. Urbankowski usiłuje uciąć wszelkie domysły na temat rzekomej skłonności pisarza do małych dzieci. Sugeruje, że mogły to być jedynie "literackie pomysły". Jako przykład wykorzystania tego motywy w twórczości Rosjanina podaje sen Swidrygajłowa ("Zbrodnia i kara") dotyczący małej dziewczynki. Wiążę się to również z ulubionym chwytem pisarskim Dostojewskiego - "bluźnierstwem etycznym", który Urbankowski tłumaczy tak:

"w postaci najbardziej skrajnej jest to profanacja niewinności, gwałt dokonany na dziecku; w postaci bardzo łagodnej profanacja cudzej moralności opowiadaniem niemoralnych, okrutnych historii, które stawiają pod znakiem zapytania całą etykę słuchacza.";

po drugie, liczne miłości Fiodora, głównie nieszczęśliwe (np. do mężatek), warto dodać, że zakochiwał się nawet, gdy był już żonaty. Przebierał w kobietach, jak w ulęgałkach. W różnych celach... Także matrymonialnych. Lecz wybór żony to nie taka prosta sprawa, zwłaszcza, jeśli ma to być żona geniusza. Oczywiście wszystko (albo zdecydowana większość) tego, co Dostojewski przeżył/poznał/zobaczył znalazła wyraz w jego późniejszych dziełach. Nie inaczej jest z obiektami jego westchnień:

"W "Zbrodni i karze" spotkały się kobiety Dostojewskiego. Awdotia Panajewa przyszła w kostiumie siostry pięknego Raskolnikowa [!], w roli Katarzyny Marmieładow wystąpiła dumna i rozhisteryzowana Isajewa. Prototypem Soni natomiast była "dama kameliowa". Marta Braun, której postać pisarz wzbogacił dając jej jeszcze trochę cech Soni Iwanownej, a trochę rysów własnej matki. Do tego oczywiście, wspomnienia pierwszych miłości."

Kolejnym przykładem przenoszenia swojej rzeczywistości do rzeczywistości wykreowanej może być choćby problem Dostojewskiego natury psychiczno-zdrowotnej. Był on hipochondrykiem, poza tym cierpiał na epilepsję, obsesyjnie bał się śmierci. I z każdym z tych problemów sobie nie radził. Szukał rozwiązań, próbował zrozumieć swój stan, stąd też (być może) obarczał swoimi kłopotami bohaterów.

"Nie wiem, na ile hipochondria łączy się z epilepsją, w przypadku pisarza obydwie łączyły się z literaturą".

"Dostojewski: Dramat humanizmów" to również (a może przede wszystkim) analiza twórczości, warsztatu oraz poszukiwań pisarza (trzy modele humanizmu i ich wzajemna "rywalizacja"). Ale zainteresowanych szczegółami odsyłam do książki pana Urbankowskiego. "Co za dużo, to niezdrowo", a i tak wiele już zdradziłam.

Książka napisana "przystępnie", lekkim językiem, Urbankowski wykazał się dużą kompetencją, widać tu doskonałe przygotowanie i znajomość tematu. Poza tym, co mnie najbardziej ujęło, na kartach tej książki jest humor i przede wszystkim dający się odczuć dystans badacza do siebie i do Dostojewskiego.

http://dajprzeczytac.blogspot.com/

"Jesienią 1846 roku Dostojewski postanowił zostać największym pisarzem Rosji."

Bohdan Urbankowski mnie zaczarował... Świetna książka o artyście, o jego życiu i ściśle z nim związaną literaturą. Znajdziemy tu zarówno fakty biograficzne, ich związki z twórczością Dostojewskiego, jak również analizę jego warsztatu pisarskiego.

Dostojewski, autor wielkich dzieł, wybitny...

więcej

mniej

Pokaż mimo to