„Wiersz należy do ciebie”, czyli co powiedzieli, gdy otrzymali Nobla?

Jak na przyznanie Literackiej Nagrody Nobla zareagowali jej polscy laureaci? Henryk Sienkiewicz, który otrzymał to wyróżnienie w 1905 roku, czyli wtedy, gdy Polski nie było na mapie, wołał: „Zaszczyt ten cenny dla wszystkich, o ileż cenniejszym być musi dla syna Polski!… Głoszono ją niezdolną do myślenia i pracy, a oto dowód, że działa!… Głoszono ją podbitą, a oto nowy dowód, że umie zwyciężać!”. Czesław Miłosz z kolei został noblistą, gdy już od trzydziestu lat przebywał na emigracji. Jak napisał w swojej przemowie: „…byłem pierwszym poetą słowiańskim na katedrze im. Nortona, nie tylko pierwszym poetą z całej mojej środkowej czy też środkowo-wschodniej Europy. To znaczyło, że mam okazję przekazać amerykańskiej publiczności coś z naszej bardzo szczególnej perspektywy”. Jeśli zaś chodzi o Wisławę Szymborską, to nieraz wspominano, że konieczność brania udziału w spotkaniach, odczytach, galach związanych z przyznaniem jej literackiego Nobla była dla niej dużym wyzwaniem – jej znajomi mówili nawet o życiu „przed i po tragedii sztokholmskiej”. Poetka, po przyznaniu jej Nobla, powiedziała w wywiadzie dla „Gazety Wyborczej”: „Chciałabym, aby każdy mój wiersz był przyjęty przez czytelnika jako jego własny, napisany dla niego. Bo wiersz należy do ciebie, który to czytasz, i tobie go właśnie dedykuję”.

Więcej ciekawostek dotyczących tego, jak polscy nobliści zareagowali na wyróżnienie ich najważniejszą literacką nagrodą na świecie, znajdziecie w artykule Remigiusza Kozińskiego „Literacki Nobel. Co mieli do powiedzenia polscy nobliści po otrzymaniu nagrody”. Nasz publicysta pisze w swoim tekście również o ponoblowskiej twórczości tych autorów i autorek.

Bob Dylan – najbardziej zaskakujący literacki noblista?

Decyzje Akademii Szwedzkiej, a zwłaszcza Norweskiego Komitetu Noblowskiego, który przyznaje Pokojową Nagrodę Nobla, nieraz budziły kontrowersje. Na przykład to prestiżowe wyróżnienie właśnie „za działalność na rzecz światowego pokoju” uzyskali m.in. Barack Obama (w roku 2009) czy Henry Kissinger (1973; w proteście przeciwko nagrodzeniu polityka współodpowiedzialnego za obalenie wybranego w demokratycznych wyborach prezydenta Chile i bombardowanie Kambodży w czasie wojny w Wietnamie z członkostwa w Komitecie Noblowskim zrezygnowały dwie osoby). Z kolei w 1949 roku Nobla w dziedzinie fizjologii lub medycyny otrzymał António Egas Moniz, neurolog z Portugalii, wynalazca lobotomii, której dzisiaj się już nie stosuje.

Jeśli chodzi o literaturę, to najwięcej kontrowersji – przynajmniej w ostatnich latach – wzbudziło przyznanie Nagrody Nobla Bobowi Dylanowi, który otrzymał to wyróżnienie w 2016 roku. Sama Akademia Szwedzka wyjaśniała, że autora tekstów, pisarza i poetę nagrodzono za „stworzenie nowych form poetyckich ekspresji w wielkiej tradycji amerykańskiej piosenki”.

Jakie były pierwsze reakcje przedstawicieli świata książki po ogłoszeniu, że to Dylan otrzyma Nobla? Paweł Huelle zaznaczył, że „Dylan jako pisarz niczym się nie wyróżnił”, Jonathan Franzen stwierdził ironicznie, że „to gorzkie rozczarowanie dla tych z nas, którzy mieli nadzieję, że to Morrissey wygra w tym roku. Ale daje nam to nadzieję na kolejny rok”. Wtórował mu Hari Kunzru, który stwierdził, że „to najmniej trafiony Nobel od czasu, gdy Obama dostał go za to, że nie jest Bushem”.

Byli jednak i zadowoleni z tego wyboru. Jacek Dehnel nazwał Dylana „wielkim poetą XX wieku, z ogromnym wpływem i ze skrzydlatymi słowami, które weszły do kultury światowej, i tyle”. Jakub Żulczyk stwierdził natomiast, że „Dylan z powrotem nadał tej nagrodzie trochę jaj i szlachetności”. Entuzjazmu nie krył również Salman Rushdie, który napisał: „Od Orfeusza do Faiza piosenki i wiersze miały ze sobą ścisłe związki. Dylan jest genialnym spadkobiercą tradycji bardów. Wspaniały wybór”. Zadowolony z wyboru Akademii w 2016 roku był również Stephen King, który powiedział, że jego twórczość to „wielka i dobra rzecz w dobie moralnego brudu i smutku”. Joyce Carol Oates stwierdziła natomiast: „Nobel dla Dylana? Inspirujący i oryginalny wybór. Jego zniewalająca muzyka i słowa piosenek zawsze wydawały mi się literackie”. A jeśli chcecie przeczytać, jak użytkowniczki i użytkownicy Lubimyczytać zareagowali na wieść o przyznaniu Nobla właśnie Bobowi Dylanowi, zajrzyjcie do komentarzy umieszczonych pod tym artykułem. 

A może nie Dylan, a… Churchill? Najbardziej zaskakujący z laureatów

Miłośnicy i miłośniczki literatury mogą dziwić się, że literackiego Nobla otrzymał Dylan, ale zazwyczaj o fakcie otrzymania przez niego nagrody wiedzą. Inaczej jest z Winstonem Churchillem, czyli chyba najbardziej zaskakującym laureatem Literackiej Nagrody Nobla. Otrzymał ją w roku 1953, a w latach 1945–1953 nominowano go do niej aż dwadzieścia jeden razy. Do Pokojowej Nagrody Nobla natomiast dwa razy. I to właśnie z Pokojową Nagrodą Nobla, której nie otrzymał, Churchill jest bardziej kojarzony niż z wyróżnieniem z literatury. Jak możemy przeczytać na oficjalnej noblowskiej stronie, sir Winston Leonard Spencer Churchill został doceniony za „mistrzostwo opisów historycznych i biograficznych, a także za błyskotliwe oratorstwo, jakim cechuje się, gdy przychodzi mu bronić wzniosłych ludzkich wartości”.

W Lubimyczytać można znaleźć niejedną książkę autorstwa „Brytyjczyka wszech czasów”, a takim ogłosili Churchilla jego rodacy w organizowanym w 2002 roku przez BBC plebiscycie. Czytelniczki i czytelnicy Lubimyczytać najlepiej ocenili wielotomowe dzieło Churchilla „Druga wojna światowa”, a także „Czas dyktatorów” i „Moją młodość”.

Laureaci, którzy przyznali nagrodę samym sobie?

Skoro mowa o kontrowersyjnych literackich Noblach, nie można nie wspomnieć o dwóch szwedzkich twórcach. O Eyvindzie Johnsonie i Harrym Martinsonie. Nie znacie tych nazwisk? Nie martwcie się, w 1974 roku, gdy ogłoszono laureatów, wiele osób też nie wiedziało nic o ich twórczości. Wybór ten okazał się kontrowersyjny nie tylko dlatego, że szwedzcy pisarze nie byli dobrze znani szerszej, międzynarodowej publiczności, ale też dlatego, że… obaj panowie byli członkami Akademii, więc mieli możliwość głosowania na samych siebie. O tym, że wybór tych dwóch pisarzy był kontrowersyjny, wspomina się nawet na oficjalnej stronie Nagród Nobla, z dopiskiem: „Chociaż Martinson i Johnson byli i nadal są dwoma wielkimi nazwiskami szwedzkiej literatury, nadal nieznanymi szerzej za granicą. Po części wynika to z faktu, że ich książki są trudne do przetłumaczenia”.

Jeśli chcecie na własnej czytelniczej skórze przekonać się, czy zgadzacie się z decyzją Akademii Szwedzkiej z 1974 roku, możecie sięgnąć po książki tych dwóch laureatów, które na język polski jednak przetłumaczono (nie są one jednak od lat wznawiane). Jeśli chodzi o Johnsona, są to m.in.: „Powieść o Olofie”, „Czasy jego wysokości”, „Chmury nad Metapontem”, „Fale przyboju”, a jeśli chodzi o Martinsona: „Poezje wybrane” i „Droga do Klockrike”.

Warto dodać, że choć wybór Johnsona i Martinsona w czasie gdy należeli do Akademii Szwedzkiej był najbardziej kontrowersyjny, to niejedyny budzący wątpliwości. W roku 1916 literackiego Nobla przyznano Vernerowi von Heidenstamowi, który zasilał szeregi Akademii w latach 1912–1940. Pär Lagerkvist otrzymał Nobla w roku 1951, a należał do Akademii Szwedzkiej w latach 1940–1974. Nagrodę Nobla w dziedzinie literatury przyznano też pośmiertnie, w roku 1931, Erikowi Axelowi Karlfeldtowi (pisarz zmarł właśnie w 1931 roku, a w Akademii zasiadał nieprzerwanie od roku 1904). Członkinią Akademii Szwedzkiej była również Selma Lagerlöf, ale dopiero od roku 1914, a Nobla otrzymała pięć lat wcześniej.

Literacka Nagroda Nobla w liczbach

Na koniec kilka literacko-noblowskich ciekawostek w liczbach.

• Od 1901 roku Literacką Nagrodę Nobla wręczono 115 razy.
• Tylko cztery razy zdarzyło się, by w danym roku wyróżnienie otrzymały dwie osoby – ostatnio taka sytuacja miała miejsce niemal 50 lat temu, w roku 1974.
• Do dzisiaj najmłodszym laureatem literackiego Nobla pozostaje Rudyard Kipling – autor najbardziej znany z „Księgi dżungli” miał tylko 41 lat, gdy otrzymał to ważne wyróżnienie. Najstarsza – jak do tej pory – była Doris Lessing, którą nagrodzono Noblem, gdy miała lat 88.
• Dwie osoby – Borys Pasternak i Jean-Paul Sartre – odmówiły przyjęcia tego wyróżnienia. Pasternaka zmusiły do tego władze jego ojczyzny, grożąc m.in. jego rodzinie za przyjęcie Nobla z rąk wrogiego Zachodu, Sartre zrezygnował sam, ponieważ taką przyjął zasadę – nie przyjmował żadnych wyróżnień, odznaczeń.
• Do tej pory nikt nie otrzymał Literackiej Nagrody Nobla więcej niż raz.
• Tylko dziewięcioro laureatów otrzymało literackiego Nobla za konkretną książkę, w tym Władysław Stanisław Reymont za „Chłopów” – „wspaniałą narodową epopeję”.
• Same nominacje i opinie członków Akademii Szwedzkiej o konkretnych nominowanych twórcach są trzymane w tajemnicy przez 50 lat.
• Wśród autorek i autorów, którzy zostali nominowani tylko raz i od razu otrzymali Nobla, znajdują się: William Faulkner, Bertrand Russell, Sully Prudhomme, Pearl Buck.

Jakie ciekawostki dodalibyście do tego zestawienia? Pamiętajcie, że jeszcze dzisiaj – czyli do 4 października 2023 roku – możecie wziąć udział w naszym noblowskim konkursie. Szczegóły znajdziecie tutaj.

A na książki autorów i autorek nagrodzonych Noblem możecie też założyć alert cenowy LC!