Jesteśmy społecznością, która kocha książki

"Zmierzch filozofii" jest podsumowaniem trwającego dwa i pół tysiąca lat projektu kulturowego nazywanego filozofią. Jak twierdzi autor, jest to podsumowania na zakończenie tego projektu i to zakończenie definitywne, nie będzie dla filozofii żadnego nowego początku. Idea filozofii, jako absolutnie krytycznego i abstrakcyjnego namysłu nad rzeczywistością, została bowiem absolutnie wyczerpana. Większość kompetencji filozofii została już przeniesiona na pole nauk empirycznych. To, co jej pozostało, to idee zbyt trudne i nie kompatybilne ze współczesnym społeczeństwem, by ktokolwiek miał ochotę poświęcać czas na ich poznanie i właściwe zrozumienie. Autor zapewnia, że filozofia spełniła już swoją rolę w rozwoju naszej kultury, teraz nadszedł dla niej czas na zasłużony odpoczynek. Książka zawiera wiele celnych (i zabawnych) obserwacji dotyczących społeczności filozofów, zarówno jeżeli chodzi o relacje pomiędzy nią i resztą społeczeństwa, jak i jej wewnętrznej sytuacji. Autor, sam zresztą filozof, pisze z dużą dozą sympatii dla filozofii, raczej strata się pokazać, że filozofia, pomimo swojej wartości, umiera, bo jest niekompatybilna ze współczesnym społeczeństwem. Tak jest przynajmniej na początku książki. Im dalej, tym stosunek autora do filozofii zdaje się pogarszać. Ostatni rozdział wydaje się być właściwie niedokończony, wygląda to tak, jakby autor w pewnym momencie stwierdził "a co tu dużo więcej gadać", urwał rozdział, dorobił zakończenie na pięć stron i zakończył pracę nad książką. Może nie jest przypadkiem to, że ostatni rozdział dotyczy relacji filozofii i polityki, gdzie filozofia ma, nie ze swojej winy, parę czarnych kart. Zresztą autor identyfikuje, może słusznie, filozofię polityczną z ruchami konserwatywnymi i reakcyjnymi, z czym mu na pewno nie po drodze. Osobiście książka dała mi do myślenia w kwestii "końca filozofii". Wszystkie argumenty za tym, że filozofia jest projektem nieskończonym, są dobrze znane, a w niniejszej książce rozpracowane. Jest jednak pewne "ale". Autor sam zauważa, że filozofia może jeszcze istnieć jako namysł prowadzony indywidualnie, w samotności, gdzieś w "kosmosie literatury filozoficznej". Nie będzie to jednak w żaden sposób wpływało na kulturę, a z czasem najprawdopodobniej zaniknie. Wydaje mi się jednak, albo może lepiej, potrafię sobie wyobrazić taki scenariusz, że filozofia przetrwa jako historia filozofii w szkołach i na uniwersytetach, skąd te nieliczne jednostki, mające autentyczne nastawienie filozoficzne, będą mogły dowiadywać się o klasycznych dziełach filozoficznych, a w konsekwencji, same zaczną filozofować. Nie jest zresztą nieprawdopodobne, że jeden na sto nauczycieli historii filozofii będzie własnie takim filozofem i będzie uczył zasadniczo filozofii. Tak to się trochę dzieje teraz i wydaje się, że ten układ jest stabilny, chociaż o powrocie filozofii na salony faktycznie nie ma co myśleć. Niekoniecznie jednak jest to czymś złym, jeżeli przyjmiemy, że filozofujemy, bo musimy (kto musi, ten musi). Generalnie książkę polecam każdemu, komu filozofia jest bliska. Na pogrzeb bliskiej osoby dobrze się wybrać, chociażby po to, żeby przepracować stratę. Nawet jeżeli, kto wie, może trumna jest pusta, bo sama śmierć została sfingowana.