Afganistan to państwo w Azji Południowej, ze stolicą w Kabulu. W światowych wiadomościach często pojawiają się doniesienia z tego kraju – w latach 90. Informowano między innymi o wojnach domowych czy o dojściu do władzy talibów, fundamentalistycznego ugrupowania islamskiego. Kolejne dziesięciolecie rozpoczęła wojna, w którą zaangażowany był Sojusz Północnoatlantycki oraz Stany Zjednoczone.

Następne 20 lat minęło na zmaganiach wojennych, ataków terrorystycznych i cierpieniach ludności cywilnej. Obecnie sytuacja jest jednak jeszcze gorsza. 15 sierpnia 2021 roku talibowie przejęli stolicę kraju, Kabul, sprawują też władzę nad większą częścią Afganistan. Co to oznacza? Jak zmieni się świat zarówno dla mieszkańców tego kraju, jak i Europejczyków czy Amerykanów? Odpowiedzi warto szukać w książkach.

Książki o Afganistanie

„Cynkowi chłopcy”, Swietłana Aleksijewicz

Kontrowersyjna książka noblistki – po publikacji autorka została pozwana o znieważenie honoru i godności żołnierzy walczących w Afganistanie. Białoruska pisarka i dziennikarka napisała ją w 1991 roku, a tekst dotyczy radzieckiej interwencji w Afganistanie. Aleksijewicz nie boi się stawiać odważnych tez – jej zdaniem obecność wojsk była amoralna i niepotrzebna, a jej skutkiem był ból, cierpienie i śmierć. Tytuł odnosi się do wykonanych z cyny trumien, w których do ojczyzny wracali młodzi radzieccy żołnierze, którzy wyjeżdżali, szukając chwały.

Mistrzowskie pióro Swietłany Aleksijewicz odmalowuje ludzkie dramaty, które rozgrywały się w Afganistanie od 1979 do 1989 roku. Noblistka pisze z szacunkiem, oddając głos zwykłym ludziom, wplątanym w miażdżące tryby historii. Jak pisze Monika Długa w oficjalnej recenzji, „w kontekście wojny nie można mówić o żadnej wygranej”:

W lubimyczytać.pl książka „Cynkowi chłopcy” ma wysoką średnią ocen 8,0 i 3578 czytelników.

„Modlitwa o deszcz”, Wojciech Jagielski

Reportażysta, pisarz i dziennikach Wojciech Jagielski odbył 11 podróży do Afganistanu, a ich wynikiem jest książka „Modlitwa o deszcz”. Wydana w 2002 roku, dziś jest znów aktualna, opowiada bowiem o talibach i ich wieloletnim, słynnym przywódcy, którym był mułła Mohammad Omar. Pomimo licznych zawiłości, które są nieodłączną częścią życia politycznego Afganistanu, Jagielski pisze prosto i zrozumiale. W swej książce zawarł potężną dawkę wiedzy, dotyczącej historii tego kraju, ważnych wydarzeń i dat, a także informacji o codziennym życiu Afgańczyków, ale daleko „Modlitwie o deszcz” do encyklopedii. To raczej gawęda z przyjacielem – tak książkę postrzega między innymi użytkownik PureLogos, pisząc:

Książka Wojciecha Jagielskiego to już reportaż-legenda, dzieło, które powinni poznać nie tylko ci, którzy interesują się Afganistanem, lecz również wszyscy miłośnicy najwyższej jakości literatury faktu. W lubimyczytać.pl książce wystawiono średnią ocen 7,7, a po tytuł ten sięgnęło 3271 czytelników.

„Księgarz z Kabulu”, Åsne Seierstad

Jesień 2001 roku, Afganistan u progu zmian – władzę jeszcze mają talibowie, ale niebawem do kraju wkroczą siły zbrojne NATO. Tymczasem zwykli Afgańczycy żyją dalej – prowadząc firmy, biorąc śluby, witając na świecie dzieci. Åsne Seierstad, młoda norweska dziennikarka, trafia do stolicy tego państwa i poznaje Sułtana Chana – księgarza, któremu później decyduje się poświęcić książkę. Na trzy miesiące wprowadza się do domu tytułowego bohatera i poznaje codzienność jego rodziny. Jednak „Księgarz z Kabulu” to w dużej mierze opowieść o kobietach i ich losie w kraju, w którym panuje religia fundamentalistyczna. Wykształcony, kulturalny i oczytany Chan, księgarz i wydawca, to również tyran, sprawujący całkowitą kontrolę nad kobietami w swojej rodzinie. Seierstad pisze fabularyzowany reportaż o kulturze, tradycji i religii, które razem kształtują życie Afgańczyków i Afganek – o godności, prawach człowieka oraz wolności jednostki.

„Księgarz z Kabulu” ma w lubimyczytać.pl średnią 7,01 oraz 1901 czytelników.

„Chłopczyce z Kabulu. Za kulisami buntu obyczajowego w Afganistanie”, Jenny Nordberg

Dlaczego Afganki przebierają swoje córki za chłopców? Czym spowodowany jest wstyd, jakim okrywają się kobiety, które nie urodzą syna? I czemu lepiej jest być mężczyzną zamiast kobietą?

Bacza pusz – to pojęcie, które ma w Afganistanie długą tradycję. Zamiana córki w syna to nie tylko inny ubiór i wygląd, lecz także sposób wychowania. Co więcej, Afgańczycy są przekonani, że jeśli dziewczynka będzie traktowana jak chłopiec, to następne dziecko w rodzinie urodzi się płci męskiej… Szwedka Jenny Nordberg portretuje życie kilku „bacza pusz”, które uzyskały przepustkę do męskiego świata. Ma ona jednak swój termin ważności – kończy się wraz z okresem dojrzewania, kiedy krótkie włosy i chłopięcy strój nie ukryją prawdy. Co dzieje się później z dziewczynkami wychowywanymi jako chłopcy? „Kiedyś czytałam horrory. Dziś częściej sięgam po reportaże. Rzeczywistość bywa bardziej przerażająca od fikcji” – pisze użytkowniczka monikawa.

„Chłopczyce z Kabulu” to mocny głos w dyskusji na temat dyskryminacji płciowej, która nie kończy się w granicach Afganistanu – stanowi punkt wyjścia do namysłu nad sytuacją kobiet w świecie.

Średnia ocena „Chłopczyc z Kabulu” w lubimyczytać.pl to 7,8, a reportaż Jenny Nordberg ma na wirtualnych półkach 1948 użytkowników i użytkowniczek serwisu.

„Listy przeciwko wojnie”, Tiziano Terzani

Na koniec mniej znany przykład literatury faktu, choć trafniej jest publikacje te określić jako zbiór tekstów autora z lat 2001 oraz 2002, czyli pierwszych lat interwencji Sojuszu Północnoatlantyckiego w Afganistanie. Włoch Tiziano Terzani to mistrz reportażu, który pisał między innymi o Wietnamie, Chinach czy rozpadzie związku Radzieckiego. Jego podróże po Afganistanie, Pakistanie i Indiach, a także niezgoda z poglądami Oriany Fallaci (ostro krytykującej islam), zaowocowały „Listami przeciwko wojnie” – jedną z jego najsłynniejszych książek.

„Szanuję autora za to, że w największym wrogu dostrzega człowieka” – pisze użytkowniczka Izabelko. Istotnie Tirzani nawołuje do dialogu, do otwarcia na inną kulturę. Zdaniem włoskiego reportażysty tylko dzięki temu można uniknąć wojen, które nie prowadzą do rozwiązania konfliktów, przeciwnie – kreują nowe. Jak pisze użytkowniczka eriol_cyganka:

Na koniec słowa samego Tiziano Terzaniego:

Książki fabularne o Afganistanie, czyli nie tylko non-fiction

Powyżej wymienione książki mają kilka wspólnych cech. Przede wszystkim to publikacje non-fiction, czyli pisane o prawdziwych ludziach, na faktach, często z wyszczególnieniem dat, nazwisk i wydarzeń. Łączy je także fakt, że są napisane przez autorów pochodzących z innych krajów – Białorusi, Polski, Norwegii, Szwecji i Włoch. Warto oddać głos tym, którzy pochodzą z Afganistanu i najtrafniej potrafią opowiadać o rzeczywistości, która kształtuje ich życie. Afgańska beletrystyka nie jest bardzo popularna (nie może być inaczej w kraju, w którym analfabetyzm sięga 62,9% mieszkańców!), dlatego tym cenniejsze są te książki, które zostają wydane – tym bardziej w przekładzie na język polski.

„Chłopiec z latawcem” i „Tysiąc wspaniałych słońc”, Khaled Hosseini

O Afganistanie pisze Khaled Hosseini – urodzony w Kabulu pisarz, który od lat 80. mieszka w Stanach Zjednoczonych. Choć z wykształcenia jest lekarzem, sławę przyniosła mu literatura. Jego debiutancka powieść „Chłopiec z latawcem” okazała się bestsellerem przetłumaczonym na 40 języków (w 2007 roku do kin trafiła także dobrze przyjęta przez krytyków adaptacja filmowa). Książka przedstawia losy dwóch chłopców – Amira i Hasana – na tle burzliwych wydarzeń, począwszy od lat 70. – obalenia monarchii, inwazji wojsk radzieckich i przejęcia władzy przez talibów. W serwisie lubimyczytać.pl „Chłopiec z latawcem” ma wysoką ocenę 8,3 / 10 i ponad 21 tys. czytelników.

„Tysiąc wspaniałych słońc”, druga książka Hosseiniego, również zdobyła wielką, światową popularność. Trafiła na pierwsze miejsca list bestsellerów w 20 krajach i sprzedała się w liczbie 10 mln egzemplarzy. Tym razem bohaterkami powieści autor uczynił kobiety. Mariam szykuje się do zamążpójścia – jej mężem zostaje szewc Rasheed. Młodsza od niej córka nauczyciela, ambitna Laila, w wyniku ataku bombowego traci rodzinę. Zbieg okoliczności splata ich losy, gdy młodsza Laila trafia do domu Mariam. Trzy dekady, opisane na kartach książki, tworzą barwną mozaikę złożoną z nadziei, przyjaźni i miłości. Tłem dla tej opowieści są burzliwe losy Afganistanu, targanego przez wojny i konflikty wewnętrzne.

To jeszcze jedna powieść Khaleda Hosseiniego o życiu w Afganistanie w dobie ciągłej zawieruchy wojennej. Równie dobra co „Chłopiec z latawcem” i „I góry odpowiedziały echem". Tym razem mamy opowieść o pozycji kobiet w świecie zdominowanym przez mężczyzn. Historia to piękna i zarazem trudna – o krzywdzie, dominacji, złu i dobroci. I o tym jak dwie próbujące przetrwać wojnę (i w tym celu de facto rywalizujące o względy okrutnego mężczyzny) kobiety budują wzajemną przyjaźń. Rzecz mądra i przejmująca zarazem – pisze użytkownik Karol.

„Tysiąc wspaniałych słońc” ma w lubimyczytać.pl średnią ocenę 8,3 / 10, a na wirtualne półki dodało ją 15,5 tys. czytelników.

„Afgańska perła”, „Kiedy księżyc jest nisko”, Nadia Hashimi

Życiorys Nadii Hashimi jest w kilku punktach zbieżny z życiem Khaleda Hosseiniego. Podbnie jak autor „Chłopca z latawcam”, Hashimi ma wykształcenie lekarskie (jest pediatrą), dzieli z nim również afgańskie pochodzenie (choć już w Nowym Jorku urodziła się i wychowała). Podobnie jak Hosseini, Nadia Hashimi zajmuje się także pisaniem (na koncie ma 3 powieści).

Sławę przyniosła jej już pierwsza książka, „Afgańska perła”, której tematem jest opisane wyżej zjawisko bacza pusz. Jedna z bohaterek wybiera życie jako chłopiec, by odmienić swój los. „Dwa wzajemnie sprzeczne epitety nasuwają mi się same: doskonała i straszna ta książka. Doskonała warsztatowo, świetnie napisana. Wciąga. A jednocześnie jej wstrząsająca fabuła nie pozostawia obojętnym” – pisze użytkownik Adam Gogacz.

Natomiast druga książka Hashimi, „Kiedy księżyc jest nisko”, dotyczy tematy uchodźców, decydujących się postawić na szali własne życie, by w desperackiej próbie spróbować oszukać przeznaczenie. Gdy do władzy dochodzą talibowie, ginie Mahmud, ojciec trojga dzieci. Jego żona Feriba, ratując życie swoich bliskich, próbuje uciec z kraju i dotrzeć do siostry, mieszkającej w Anglii. Dramatyczna walka o wolność prowadzi przez pułapki pustyni i morskie odmęty, choć największy dramat rozgrywa się na statku do Grecji, gdzie Feriba zostaje rozdzielona z najstarszym synem. Jak potoczą się ich dalsze losy? Czy w przypadku mieszkańców Afganistanu istnieje jakikolwiek „happy end”?

„Afgańska perła” ma w lubimyczytać.pl średnią ocen 7,6 / 10 i 900 czytelników; „Kiedy księżyc jest nisko” taką samą średnią i 423 czytelników.

Jakie książki pozwoliły Wam poznać Afganistan? Które tytuły warto jeszcze dodać na powyższą listę? Podsuwajcie swoje propozycje w komentarzach!