Francis Scott Fitzgerald snujący się po paryskich knajpach z Hemingwayem, nieposkromiony geniusz wściekle wyrzucającego z siebie słowa Thomasa Wolfe’a, bezbrzeżny smutek Virginii Woolf, która z kieszeniami pełnymi kamieni rzuciła się do rzeki nieopodal swego domu, eksperymentujący z narkotykami wszelkiej maści Witkacy, nękany przez dyktaturę kubański poeta.

Wyjątkowe, barwne życia pisarzy i pisarek to nierzadko gotowy materiał na film, a opowieści o artystach niezmiennie przyciągają przed ekrany imponującą widownię, czego dowodem niech będzie poniższa lista.

Znajdziecie tu filmy sprzed ćwierćwiecza, ale i świeże produkcje, które dopiero co debiutowały na dużych ekranach.

Filmy o pisarzach

Zakochany Szekspir – William Shakespeare

Film Johna Maddena, który w 1999 roku zgarnął siedem Oscarów, nie tylko nie oddaje wiernie życia Szekspira, ale zwyczajnie zmyśla. Z tym że robi to w sposób niezwykle pociągający.

„Zakochany Szekspir” to wariacja na temat „Romea i Julii”. Młody i ambitny dramaturg przeżywa kryzys twórczy. Wraz z ostatnią kochanką stracił wenę, konkuruje z bardziej cenionym Christopherem Marlowe’em i usiłuje napisać sztukę „Romeo i Ethel, córka pirata”. Podczas przesłuchań Szekspir poznaje pięknego chłopca, który okazuje się kobietą (w roli Violi nagrodzona Oscarem Gwyneth Paltrow), i gdy niespodziewanie odnajduje miłość – wena powraca.

Historia miłości Willa i Violi jest historią zmyśloną. W „Zakochanym Szekspirze” roi się jednak od błyskotliwych nawiązań historycznych i literackich. Obeznany widz dostrzeże inteligentne odwołania do życia dramaturga wszech czasów (kubek z napisem „Prezent ze Stratford-upon-Avon”, gdzie urodził się prawdziwy Szekspir), do teorii, według których Szekspir nigdy nie istniał, a pod nazwiskiem tworzyło kilku autorów, czy do nieszczęśliwego małżeństwa artysty.

Marzyciel – J.M. Barrie

James Matthew Barrie wiedzie spokojne życie. Ma żonę, dom i psa. Pisze, ale dzieło jego życia stale mu się wymyka. Brak mu inspiracji, sztywne ramy kulturowe w Anglii z początku XX wieku ograniczają jego kreatywność, a jego najnowsza sztuka okazała się klapą. Wiedzie życie ustabilizowane, dostatnie – i nijakie. Wszystko zmienia się, gdy podczas spaceru Barrie poznaje wdowę i jej czterech synów. 

Film Marka Forstera to historia powstania „Piotrusia Pana”, dzieła życia J.M. Barriego. Opowieść o chłopcu, który nie chciał dorosnąć, buncie przeciwko brytyjskiemu kultowi dyscypliny, porządku, powagi i hierarchii, opowieść o potędze wyobraźni, wreszcie – próba zrozumienia dziecięcej duszy.

W rolach głównych doskonali Johnny Depp i Kate Winslet.

Zanim zapadnie noc – Reinaldo Arenas

„Wygnaniec jest duchem. Kimś, kto nigdy nie osiągnie realności”. 

„Zanim zapadnie noc” opowiada historię życia kubańskiego poety Reinalda Arenasa, który, zainspirowany rewolucją, podąży za Fidelem Castro, by później być prześladowanym przez jego reżim za swój homoseksualizm.

Film Juliana Schnabela jest obrazem życia – biedy kubańskiej prowincji, zachwytu nad pięknem, pierwszych podrygów literackich, artystycznej bohemy, patriotycznych zrywów, narodzin totalitaryzmu, znoszenia prześladowań w imię artystycznej wolności.

Arenas spędził w więzieniu dwa lata. Po wyjściu na wolność opuścił Kubę i nigdy nie wrócił do kraju. Zamieszkał w Stanach Zjednoczonych. W 1990 roku umierający na AIDS poeta popełnił samobójstwo.

Obraz obejrzeć warto – choćby dla doskonałej kreacji Javiera Bardema.

Godziny – Virginia Woolf

Być może najgenialniejszy popis aktorstwa w zestawieniu. Nicole Kidman jako Virginia Woolf – nie bójmy się tego słowa – zachwyca.

„Godziny” splatają trzy historie: zaczynającej pisać „Panią Dalloway” Woolf, uwięzionej w dusznym małżeństwie gospodyni domowej z lat 40. i wydawczyni książek z współczesnego Nowego Jorku. Ich losy łączą samotność, niezrozumienie, poszukiwanie miłości. Całość spajają też tematy wyjątkowo współczesne: problemy psychiczne, depresja, myśli samobójcze.

„Godziny” to kino wybitne. Obraz świetny, poruszający, ale nade wszystko – to możliwość zaglądnięcia w życie jednej z najważniejszych pisarek XX wieku.

Na film Stephena Daldry’ego trafiłem przypadkiem, skacząc po kanałach. Parę dni później miałem już w domu kilka książek Woolf. The rest is history.

Geniusz – Thomas Wolfe

Lubicie opowieści o ekscentrycznych geniuszach? Pokochacie „Geniusza” Michaela Grandage’a.

Thomas Wolfe, młody pisarz, wściekle wylewający na papier kilka tysięcy słów dziennie, robi, co może, by znaleźć oficynę, która wyda jego książkę. Pozbawiony nadziei trafia wreszcie do Maxa Perkinsa, redaktora, który odkrył Hemingwaya i Fitzgeralda. Choć pełen aspiracji prozaik wiedzieć tego nie może, Perkins zostanie zapamiętany również jako odkrywca talentu Wolfe’a.

Świetnie wypada tu duet Jude Law – Colin Firth. Bo i „Geniusz” stoi przede wszystkim aktorstwem. Zestawieniem obdarzonego iskrą bożą artysty z twardo stąpającym po ziemi redaktorem, opętanego pisaniem szaleńca z racjonalistą, dostarczającego tony papieru Wolfe’a z Perkinsem, który analizuje, przycina, skraca i rzeźbi tekst.

Wolfe żył tylko 38 lat. Dziś nieco zapomniany, był jednym z najbardziej interesujących pisarzy amerykańskich XX wieku.

O północy w Paryżu – Fitzgerald, Hemingway

Nie jest to rzecz jasna film o Hemingwayu i Fitzgeraldzie. Akcja filmu Woody’ego Allena skupia się na postaci Gila, wziętego scenarzysty, który marzy, by przestać chałturzyć w Hollywood i, oddając się spacerom po deszczowym Paryżu, wziąć się za prawdziwe pisanie.

Gdy Gil niespodziewanie trafia do Paryża lat 20., wraz z nim poznajemy artystyczną śmietankę miasta, na czele z Picassem, Dalím, Gertrudą Stein oraz wspomnianymi Fitzgeraldem i Hemingwayem.

Stein, słynna mecenaska sztuki, przyjmuje Gila w swym paryskim salonie, ocenia jego powieść, Hemingway wyjaśnia, dlaczego nienawidzi jego prozy, choć jeszcze jej nie czytał, i zastanawia się, komu by tu dać w mordę, a Fitzgerald usiłuje nadążyć za nieobliczalną Zeldą.

Zresztą – co wam będę opowiadał. Jeśli nie znacie „O północy w Paryżu”, zmieńcie to. Kocham ten film. I ten Dalí ze swoim nosorożcem, który w kilka minut kradnie show!

Na śmierć i życie – Ginsberg, Kerouac, Burroughs

Harry Potter jako lider beatników? A jakże.

Allen Ginsberg (Daniel Radcliffe) studiuje na Uniwersytecie Columbia. Jeśli znacie historię Beat Generation, wiecie, co będzie dalej. Odrzucenie zasad, oddanie poezji ulicy, narkotyczny amok, swoboda twórcza, wolna miłość. Słowem: start ruchu, który opanował Stany Zjednoczone w latach 50. i stanowił podwaliny pod hippisowską rewolucję w latach 60.

„Na śmierć i życie” to opowieść o Ginsbergu, ale w tle nie mogło zabraknąć rzecz jasna Kerouaca i Burroughsa.

Kino wybitne? Raczej z ambicjami. Na pewno warte sprawdzenia. Najlepiej – do zestawu ze „Skowytem” Roba Epsteina i Jeffreya Friedmana.

Pan T. – Leopold Tyrmand

Pisarzy znajdziemy i w polskich produkcjach. Choćby w „Panu T.” z 2019 roku, który przenosi nas do Warszawy lat 50., wprost w świat absurdów PRL-u, kontroli i donosów, układzików i walki o swobodę twórczą, nieoczekiwanych spotkań w toalecie z I sekretarzem Bolesławem Bierutem.

Tytułowy Pan T., w którym natychmiast rozpoznamy Leopolda Tyrmanda, mieszka w hotelu dla literatów, zarabia, udzielając korepetycji maturzystce, z którą ma romans, ogląda świat zza czarnych okularów. Przy okazji ściąga na siebie uwagę Urzędu Bezpieczeństwa, który jest przekonany, że pisarz zamierza wysadzić Pałac Kultury.

Niebezpieczni dżentelmeni – Witkacy, Boy, Conrad

Na koniec najświeższa produkcja w zestawieniu. W polskich kinach „Niebezpieczni dżentelmeni” zadebiutowali w styczniu 2023 roku. Byłem, widziałem, śmiałem się. Cóż poradzić – słysząc Witkacy, mówię: okej!

Film Macieja Kawalskiego przenosi nas do Zakopanego 1914 roku. Śmietanka zakopiańskiej bohemy – Tadeusz Boy-Żeleński (Kot), Witkacy (Dorociński), Joseph Conrad (Seweryn) i Bronisław Malinowski (Mecwaldowski) – budzi się po imprezie, na której wódka lała się strumieniami, a Witkacy, jak to Witkacy, częstował narkotykami. Na podłodze leży trup, a do drzwi wali policja.

Tak zaczyna się jazda bez trzymanki, podczas której tytułowi niebezpieczni dżentelmeni trafią choćby na Józefa Piłsudskiego, na scenie pojawi się Zofia Nałkowska, lokalni gangsterzy, a nawet sam Lenin.

Liczyłem na ciut więcej. Ale obejrzeć trzeba. Choćby dla samego Witkacego.