Jesteśmy społecznością, która kocha książki

Musiałam przebrnąć przez kilkadziesiąt stron tej powieści, by odnaleźć się i zadomowić w ukazanym tu świecie przedstawionym. Kiedy już to uczyniłam, uświadomiłam sobie, że to jedna z najciekawszych książek, jakie dostały się w moje ręce.
Rządząca tu logika sennego koszmaru początkowo odstrasza - dłużąca się pierwsza rozmowa Rydera z boyem hotelowym ma moc zniechęcania. Ale każdy, kto w absurdalnych wędrówkach bohatera poczuje zapach utworów Kafki, a tym samym zapowiedź nietuzinkowych i otwartych na najbardziej szalone interpretacje zdarzeń, wciągnie się w lekturę bez reszty. Tak było w moim przypadku - z zaintrygowaniem śledziłam kolejne kroki Rydera, zazdroszcząc mu ogromnych pokładów (raczej wymuszonej) empatii, które skłaniały go do spełniania życzeń wszystkich ludzi, jacy zjawiali się na jego drodze. Szybko okazało się jednak, że w powieści nie chodzi wcale o uwypuklenie tego rysu osobowości bohatera: książka traktuje o przede wszystkim o ludzkim egotyzmie. Dobitnie podkreśla, że każdy człowiek jest w ostatecznym rozrachunku egocentrykiem, dla którego tylko własny sposób widzenia rzeczywistości jest właściwy i prawidłowy. Nie istnieje nic takiego jak obiektywizm - ludzki umysł jest "skażony" subiektywizmem i nie można nic na to poradzić. Głosy bohaterów dalszego planu to jedynie współbrzmiące (ale wykluczające się) monologi, postacie nie znajdują porozumienia, mając na uwadze tylko rozbuchane "ja". Wszelkie zdarzenia stanowią wypadkową motywacji wszystkich osób uwikłanych w intrygę. Zagadnienie egotyzmu, choć kluczowe, nie jest jedynym zagadnieniem poruszonym w tej książce - mieści się w niej znacznie więcej podstępnie zadanych pytań, wzbudza wątpliwości na temat rzeczy, które z przyzwyczajenia uznajemy za "normalne".
Postać Rydera, który próbuje spełnić oczekiwania wierzących w niego ludzi, usiłując jednocześnie zrozumieć własne pragnienia i emocje, niemal z miejsca zdobyła moją sympatię. Gdy tylko otwierałam książkę, w mojej wyobraźni pojawiała się twarz ozdobiona czy to nerwowym zakłopotaniem, czy też melancholijnym uśmiechem...

Musiałam przebrnąć przez kilkadziesiąt stron tej powieści, by odnaleźć się i zadomowić w ukazanym tu świecie przedstawionym. Kiedy już to uczyniłam, uświadomiłam sobie, że to jedna z najciekawszych książek, jakie dostały się w moje ręce.
Rządząca tu logika sennego koszmaru początkowo odstrasza - dłużąca się pierwsza rozmowa Rydera z boyem hotelowym ma moc zniechęcania. Ale...

Trudno napisać taką opinię, która nie będzie jednocześnie zdradzała głównego sekretu książki (i jednocześnie powodu, dla którego jest tak niezwykła). Najkrócej i najtrafniej można powiedzieć, że "Pejzaż..." mówi o walce z własnym ego. O tym, jak ciężko czasem uwolnić się od roztrząsania przeszłości i zaakceptować własne czyny - o trudzie pogodzenia się z własnym "ja". Ishiguro przedstawia te starania w sposób jak zawsze subtelny i wyrafinowany. Opowiada w przepiękny i intrygujący sposób o zawiłościach ludzkiej psychiki.

Trudno napisać taką opinię, która nie będzie jednocześnie zdradzała głównego sekretu książki (i jednocześnie powodu, dla którego jest tak niezwykła). Najkrócej i najtrafniej można powiedzieć, że "Pejzaż..." mówi o walce z własnym ego. O tym, jak ciężko czasem uwolnić się od roztrząsania przeszłości i zaakceptować własne czyny - o trudzie pogodzenia się z własnym "ja"....

Zbeletryzowana biografia Waleriana Łukasińskiego urzeka prostotą przekazu. Bo w istocie, nietrudno domyślić się morału opowieści o spiskowcu, którego kara trwała długo, wręcz ponad miarę, przewyższając znacznie wymiar jego win. Los tego więźnia stał się kolejnym symbolem strachu rosyjskiego mocarstwa i jednocześnie demonstracją jego władzy nad każdym, kto odważy się myśleć o naruszeniu "właściwego" porządku. Tę prostotę przełamuje jednak sposób opowiedzenia historii: napotykamy tu na szereg dwoistości, które w ostatecznym rozrachunku czynią z powieści utwór uniwersalny.

Opowieść o niegdysiejszym przywódcy Towarzystwa Patriotycznego wysnuwa się powoli, sunąc dwoma torami: śledzimy jednocześnie los wciąż więzionego starca i oglądamy zdarzenia z przeszłości, które w dość chaotyczny sposób przywołuje on z pamięci. Jedynym jego towarzyszem w ciasnej celi jest alter ego bohatera - projekcja jego samego z czasów warszawskich, określona znamienną nazwą Widma. To z jego podszeptów i pełnych drwin wymówek w starcu rodzi się potrzeba przypomnienia sobie szczegółów z przeszłości. Ubrane w wojskowy mundur, uśmiechające się ironicznie Widmo, ma tę przewagę nad starcem, że zna całą jego historię. Zdaje się być jednocześnie jego sumieniem, gdy wytyka mu popełnione błędy oraz bezlitosnym katem, czerpiącym satysfakcję z udręki więźnia.

Obserwując rozpaczliwe starania starca, który gubi się w przywoływanych wspomnieniach i złośliwych podpowiedziach sfrustrowanego Widma, nie sposób nie zauważyć, że opisany tu Walerian Łukasiński jest nie tyle więźniem carskiej twierdzy, ile więźniem własnej pamięci, która jawi mu się jako labirynt bez wyjścia. Zamknięty w ciemnej celi, gdzie "czas wyłamał się ze swych miar", usiłuje nie słuchać Widma, które na różne sposoby wciąż pyta go o to samo: czy słusznie poświęcił swój los dla idei. Bo to ta wzniosła motywacja posłała go na wygnanie, wespół z jego fałszywymi przyjaciółmi, którzy nie podjęli próby odbicia go, gdy była ku temu okazja.

Jeżeli jednak chcemy skupić się na podstawowej płaszczyźnie, jakiej szukamy czytając biografię, czyli na opisie życia Łukasińskiego-spiskowca, również nie będziemy zawiedzeni. Książka ukazuje Warszawę z lat 20-tych XIX sugestywnie i obrazowo. Jest to miasto szpiegów i szpicli, tysiąca nieprzyjaznych par oczu, gdzie zaufanie jest najwyższym zaszczytem, jakiego można udzielić drugiemu człowiekowi. Nie zabrakło też mniej i bardziej dokładnych portretów innych postaci historycznych z tamtego czasu, by wymienić chociaż Wielkiego Księcia Konstantego, gen. Zajączka, czy literatów - Kazimierza Brodzińskiego, Antoniego Malczewskiego. Major Łukasiński to człowiek szlachetny i uczciwy - być może aż zanadto, bo sprawy Towarzystwa i spisków chwilami nie pozwalają mu mysleć o innych aspektach jego życia. Dopiero po latach nie będzie umiał przeboleć straty ukochanej kobiety. Póki co, ich osobista więź jest przedstawiona w piękny, subtelny sposób.

Co jeszcze budzi się w czytelniku po przeczytaniu tej powieści? Na pewno chęć (o ile nie moralny obowiązek) przeczytania "Pamiętnika", który Łukasiński napisał w więzieniu pod koniec życia. Ze wzruszeniem czyta się zarówno jego monologi wewnętrzne, wyrażające wątpliwości, czy jego "testament" przeczyta ktokolwiek poza pilnującymi go strażnikami, jak i opisy pospiesznego, całonocnego pisania przy dogasającej świecy, kiedy to starca gna obawa, że nowy komendant twierdzy może zakazać mu podobnych czynności.

"Wyspa kata" to piękna, słodko-gorzka opowieść, do której na pewno będę wracać jeszcze wiele razy.

Zbeletryzowana biografia Waleriana Łukasińskiego urzeka prostotą przekazu. Bo w istocie, nietrudno domyślić się morału opowieści o spiskowcu, którego kara trwała długo, wręcz ponad miarę, przewyższając znacznie wymiar jego win. Los tego więźnia stał się kolejnym symbolem strachu rosyjskiego mocarstwa i jednocześnie demonstracją jego władzy nad każdym, kto odważy się myśleć...