Jesteśmy społecznością, która kocha książki

poluję na tą książkę od dłuższego czasu, na razie bezskutecznie. Katalog Biblioteki Narodowej w Warszawie twierdzi, że ją mają, ale zamówić się nie da, a jak byłem na Polu Mokotowskim pytać to miła pani w informacji, po wykonaniu trzech telefonów i przeklikaniu kilku ekranów powiedziała, że chyba jest w oprawie. Może jak będę w Krakowie to zamówię do Jagiellonki.

O autorze też niewiele wiadomo. Dziennikarz prasy warszawskiej, chyba specjalizował się w sporcie i turystyce, a jeszcze konkretniej w marynistyce. W 1938 dostał nagrodę literacką za powieść "Dannemora", zdaje się romansidło w morskich klimatach szwedzko-gdyńskich. W czasie wojny chyba w BIPie, potem na emigracji w Londynie.

Przypuszczam, że Bilbao to coś podobnego do tej Dannemory, tylko że opowiadania, nie powieść. Nie słyszałem, żeby Kawczyński jako korespondent był w Hiszpanii w czasie wojny domowej, więc chyba napisał rzecz z głowy. Ale może się mylę, i dlatego właśnie szukam tej książki, jeśli ktoś coś, to będę dźwięczny.

poluję na tą książkę od dłuższego czasu, na razie bezskutecznie. Katalog Biblioteki Narodowej w Warszawie twierdzi, że ją mają, ale zamówić się nie da, a jak byłem na Polu Mokotowskim pytać to miła pani w informacji, po wykonaniu trzech telefonów i przeklikaniu kilku ekranów powiedziała, ż...

Rozwiń Zwiń

trudno, żeby po lekturze tej książki polski czytelnik nie skojarzył Serny z Lecem. Zresztą tłumacz też kieruje czytelnika w tym kierunku, bo przecież "Myślom rozbrykanym" do "Myśli nieuczesanych" niedaleko. No i najważniejsze, w obu przypadkach te same, raczej pogodne klimaty. Mi się wydawało, że u Leca jest nieco więcej ironii (nigdy nie popadającej w złośliwość), a u Serny nieco więcej wygłupu.

Trudno nie pokwitować też pracy Strasburgera. Nie żebym się wymądrzał, bo mój hiszpański jest na tyle słaby, że czytając oryginał wielu aforyzmów Serny nie rozumiałem, więc gdzie mi tam do oceny jakości tłumaczenia. Chciałem tylko napisać, że w wersji Strasburgera wszystko brzmi bardzo zgrabnie. Nie czytałem natomiast "Greguerii" w tłumaczeniu Beszczyńskiej, jestem ciekaw jak to u niej wygląda.

Zawsze miałem Sernę za raczej apolitycznego liberała (on sam przyznawał się do anarcho-surrealizmu). A tu niedawno przypadkowo trafiłem na artykuł, w którym autor opisuje, jak Serna z Buenos Aires mizdrzył się do reżimu Franco (swoje listy do Ridruejo opatrywał eksklamacjami ¡ArribaEspaña! i ¡Viva Franco!). Zdaje się, że z powodów zupełnie przyziemnych (klepał biedę w tej Argentynie), choć były też jakieś tam zbieżności, nazwijmy je, ideowe (jak antykomunizm). Aż sięgnąłem jeszcze raz po tą książkę, żeby wymierzyć, czy aforyzmy Serny są bardziej lewicowe czy bardziej prawicowe. Albo, jak to określił jeden krytyk, czy więcej jest w nich Serny awangardowego anarchizującego surrealisty, czy raczej Serny tęskniącego za porządkiem i zanurzonego w swoistej parafiańszczyźnie. Nie udało mi się, może Państwu się uda.

trudno, żeby po lekturze tej książki polski czytelnik nie skojarzył Serny z Lecem. Zresztą tłumacz też kieruje czytelnika w tym kierunku, bo przecież "Myślom rozbrykanym" do "Myśli nieuczesanych" niedaleko. No i najważniejsze, w obu przypadkach te same, raczej pogodne k...

Rozwiń Zwiń

faktycznie, jak ktoś napisał obok, część trzecia to zwykły skandal. Dziwię się, że przyzwoite polskie wydawnictwo wybrało do tłumaczenia właśnie tą książkę. Dlaczego nie na przykład (też 700 stron, też trzech autorów) Valdeon (ten sam) / Perez / Julia?

To, że Sawicki we wstępie wystawia Tunonowi de Lara pomnik, niezbyt mnie dziwi. Przecież kluczowe prace Sawickiego (wojna domowa w prozie) pisane są tak, jakby był ministrem kultury w rządzie Negrina.

Stanowczo odradzam. Część poświęcona XIX i XX wiekowi jakby była pisana na zamówienie KC PZPR. Znacznie lepiej kupić polską syntezę Miłkowskiego i Machcewicza.

Aha, i zapomniałem napisać, że nie ma obrazków. A ja lubię, jak są obrazki. Natomiast wybór na okładkę (Goya) jest.... no... dziwny. Można było dać flagę albo mapę Hiszpanii, kolaż z wielkich królów, zdjęcie pejzażu kastylijskiego albo nawet Eskurial (jak u Miłkowskiego/Machcewicza). Jak koniecznie malarstwo, to czemu nie Velazquez, tam jest i gloria, i niepokój? "Lampa diabła" owszem, jak się patrzy to mogą i ciarki przejść po plecach, ale na okładkę syntezy historiograficznej? Może nie taka była intencja wydawcy, może chciał podkreślić tajemniczość, inność, zagadkowość Hiszpanii, ale coś mi to jednak zalatuje czarną legendą: klecha, demony, zabobony, szaleństwo.

faktycznie, jak ktoś napisał obok, część trzecia to zwykły skandal. Dziwię się, że przyzwoite polskie wydawnictwo wybrało do tłumaczenia właśnie tą książkę. Dlaczego nie na przykład (też 700 stron, też trzech autorów) Valdeon (ten sam) / Perez / Julia?

To, że Sawicki we wstępie wystawia ...

Rozwiń Zwiń

powieść musiałem przeczytać z powodów zawodowych, ze względu na jej status lektury obowiązkowej w hiszpańskich szkołach i tłumaczenia na chyba ze 30 języków. Czując w powietrzu feminizm, katalanizm i prawoczłowieczyzm, spodziewałem się najgorszego.

Niesłusznie, raczej niesłusznie. Przecztałem (po polsku, katalońskiego nie znam, a hiszpańskiego pdfa w internecie nie znalazłem) w ciągu jednego dnia i nie bolało. Oczywiście, wszystko jest po linii i na bazie, ale pani autorka ma dryg do pisania.

Stężenie postępactwa jest umiarkowane (jest nawet sympatyczny i rozsądny ksiądz katolicki, który - o zgrozo - ani nie sprzedaje porwanych niemowląt, ani nie donosi na policję). Wszechogarniający humanizm dominuje nad drapieżną krytyką faszystowskiej dyktatury, i powieść dobrze na tym wychodzi.

Serial telewizyjny, który zrobili na jej podstawie w latach 80-tych (jest w całości na YT, obejrzałem) był już gorszy, ale też niezły (zwłaszcza główna aktorka świetnie poprowadzona czy też świetnie gra). Natomiast ostatnie adaptacje teatralne (Carlota Subirós) to podobno - nie oglądałem, oczywiście, czytałem tylko recenzje - całkowita katastrofa, to czego się niesłusznie obawiałem przed lekturą, sfanatyzowany feminizm w pełnej krasie.

powieść musiałem przeczytać z powodów zawodowych, ze względu na jej status lektury obowiązkowej w hiszpańskich szkołach i tłumaczenia na chyba ze 30 języków. Czując w powietrzu feminizm, katalanizm i prawoczłowieczyzm, spodziewałem się najgorszego.

Niesłusznie, raczej niesłusznie. Przeczt...

Rozwiń Zwiń

W republikańskiej Hiszpanii Sender anarchizował, co nie przeszkodziło mu (a może pomogło?) dostać Narodową Nagrodę Literacką w roku 1935. Ale nie był zwykłym republikańskim literackim krzykaczem, postepowo afektowanym intelektualistą czy cwanym oportunistą, o czym świadczą jego wybory w czasie wojny domowej. Jej wybuch zastał go w strefie, kontrolowanej przez rebeliantów. I wtedy... facet pocałował na do-widzenia żonę i dzieci, po czym przez linię frontu przedarł się do strefy lojalistów i wstąpił do walczącej na froncie milicji (anarchistycznej). Nie wiemy czy walczył czy raczej był za politruka. Po kilku miesiącach dostał urlop, który wykorzystał wyjeżdżając do Francji żeby spotkać się tam z żoną i z dziećmi. Po czym... wrócił do milicji, a w każdym razie chciał. Ale tu coś się zadziało, oskarżono go o wcześniejsze tchórzostwo, nie wiadomo o co chodziło, czy to były komunistyczno-anarchistyczne walki frakcyjne czy faktycznie dał ciała pod ogniem. Do końca wojny robił w propagandzie i kulturze, a potem przez dekady tułał się po emigracji (choć bywał we frankistowskiej Hiszpanii, tyle że jako obywatel USA). Tą powieść wydał w Meksyku w roku 1962, więc nie musiał prowadzić gierek z frankistowską cenzurą. Mimo to książkę wydano w Hiszpanii w końcu lat 60-tych, a potem przed upadkiem reżimu jeszcze kilkakrotnie wznawiano.

Oczywiście tytułowa „La tesis de Nancy” to nie jest żadna „teza Nancy”, tylko po prostu jej praca magisterska. Nancy na amerykańskim uniwersytecie studiuje antropologię i literaturę hiszpańska, a do Andaluzji pojechała zebrać materiały do tejże pracy. Sender powieść ustylizował na 10 listów, które Nancy napisała do swojej amerykańskiej kuzynki Betsy, rzekomo znajomej Sendera (jak twierdzi w niby-wstępie, który też jest częścią powieści). Listy są długie (książka ma 300 stron) i bardzo literackie (z dialogami, cytatami, piosenkami, wierszami).

Powieść jest ciekawa jako próba opisu ojczystego kraju oczami fikcyjnego obcokrajowca. U nas coś podobnego próbowała Tokarczuk: napisała opowiadanie o profesorze Andrews, którego los rzucił do Polski w chwili ogłoszenia stanu wojennego. Czyli doświadczenie z cyklu „wyjść z siebie i stanąć obok”, próba opisu tego co znajome i oczywiste z perspektywy kogoś całkowicie obcego. Tokarczuk chyba niezbyt się udało, bo jej Anglik to nie tyle Anglik, ile jak-Polak-wyobraża-sobie-Anglika, a właściwie jak-Polak-wyobraża-sobie-Polskę-widzianą-oczami-Anglika. Opowiadanie Tokarczuk to raczej kolekcja polskich stereotypów o Anglikach niż opowieść o absurdach życia w PRL. Senderowi wyszło lepiej, bo mieszkał w Stanach kawał czasu i porządnie się zamerykanizował. Ale tylko trochę lepiej, bo jego Nancy jest skonstruowana tak, żeby możliwie często potykała się o Hiszpanię. W takich momentach widać szwy, którymi zszyta jest narracja. Jest milutka i troszkę głupiutka, na swoim uniwerku była cheerleaderką. A musi taka być, żeby był większy kontrast, kiedy to urocze stworzonko odkrywa ślady zaschniętej krwi.

Mimo wszystko przeczytałem rzecz z prawdziwą przyjemnością. Jako sześćdziesięciolatek Sender dawno już stracił swój cokolwiek sekciarski, anarchistyczny zelotyzm, nabrał dystansu do siebie i życia, a jednocześnie nabrał też stylu literackiego. Ktoś kto znał Sendera z połowy lat 30-tych chyba nigdy by nie przypuścił, że taki bojowy hungwejbin za 30 lat zmieni się w stosunkowo pogodnego ironistę.

W republikańskiej Hiszpanii Sender anarchizował, co nie przeszkodziło mu (a może pomogło?) dostać Narodową Nagrodę Literacką w roku 1935. Ale nie był zwykłym republikańskim literackim krzykaczem, postepowo afektowanym intelektualistą czy cwanym oportunistą, o czym świadczą jego wybory w cz...

Rozwiń Zwiń

Jagłowskiego mam za jednego z najwybitniejszych polskich hispanistów, z tym że jego działka to filozofia, podczas gdy Skibiński i Wielomski to politologia, Anusik, Skowron i Ciechanowski to historiografia, a Sawicki to literatura. No, w każdym razie to jest nasza hispanistyczna ekstraklasa.

Książka jest absolutnie niszowa, zainteresuje może 15 osób: tych od Ortegi Gasseta, tych (te?) od feminizmu i tych od filozofii poezji (albo poezji filozofii). A jak doliczyć tych zainteresowanych najnowszą historią Hiszpanii (tak ja na nią trafiłem), to może 500 osób. Pojawia się też w niej mnóstwo trudnych i brzydkich słów, takich jak tytułowa anamneza, a także aprioryczność, ejdetyzm, aprehensja, aksjologia i tym podobne.

Oprócz wstępu i zakończenia dwie części: „W granicach czasu” to diagnoza cywilizacji według Zambrano, „Pobożność poezji i anamnezy” to jej recepta. Ogólnie powiem tak: ani w filozofii ani w poezji nie czuję się ani mocny, ani specjalnie zainteresowany, więc rozważania czy jej rozumienie filozofii jest presokratyczne czy raczej antykantowskie nie bardzo mnie biorą i chyba też nie za wiele z nich ogarniam. Podobnie wpływologia. Trafiłem na przykład na uwagi (Krzysztof Stachewicz), że Jagłowski nie uwypuklił odpowiednio wpływu Heideggera, albo że „siatka wpływów” (ech... „siatka wpływów”) jest niewystarczająco i w złym miejscu przedstawiona. Może, może... ja ten tego, raczej wysiadam. Ale jeśli ktoś, coś, to proszę uprzejmie, rzecz jest akurat dla niego.

Bardziej niż brak mapy „siatki wpływów” dokuczało mi pobieżne omówienie życiorysu protagonistski. Albo przynajmniej jego kluczowych epizodów. Czy w owym pamiętnym lipcu 1936 Zambrano była wśród obrońców demokracji, którzy zjawili się u chorego Ortegi i przy akompaniamencie walenia pięściami w stół zmusili go do podpisania deklaracji poparcia dla bohaterskiego ludu pracującego? Bo słyszałem, że była, a nawet że być może na swoich delikatnych poetyckich biodrach nosiła skórzany pas z rewolwerem. Czy w 1984 wróciła do Hiszpanii dlatego, żeby poprzeć demokratyczne przemiany, czy może dlatego, że po latach tułaczki po świecie, biedna jak mysz kościelna i chora, liczyła po prostu na jakiś grancik na leczenie? Zresztą żeby nie było, że się znęcam: doceniam kobietę za to, że podczas wojny domowej, gdy podobnie jak wielu postępowych intelektualistów była wygodnie ulokowana na zagranicznej posadce, jako niemal zupełny wyjątek wróciła na teren republiki, i to w sytuacji, gdy ta republika już wyraźnie robiła bokami.

Jagłowskiego mam za jednego z najwybitniejszych polskich hispanistów, z tym że jego działka to filozofia, podczas gdy Skibiński i Wielomski to politologia, Anusik, Skowron i Ciechanowski to historiografia, a Sawicki to literatura. No, w każdym razie to jest nasza hispanistyczna ekstraklasa...

Rozwiń Zwiń

W polskiej literaturze, czy to historiografii czy politologii, bardzo brakuje przyzwoitej pracy o hiszpańskiej Falandze. Mamy albo paragrafy w różnych syntezach (poświęconych Hiszpanii, dyktaturom czy faszyzmowi), albo artykuły (np. Łozińskiej), albo duże rzeczy krążące tylko wokół tematu (książki Skibińskiego i Wielomskiego o frankiźmie). Niestety, ten zbiór wiele nie pomoże, bo teksty przemówień i artykułów prasowych to ważna rzecz, ale praktyka polityczna to druga, chyba ważniejsza. Poza tym, oryginalne teksty ciężko się czyta, trzeba przedzierać się przez niemal stuletnią barierę konwencji, ekstrawagancki albo nieudolny styl autora, już nie mówiąc o tym, że publiczne teksty politycznych liderów to nierzadko zwykła ściema na bieżący użytek. Tu bardzo by się przydał duży wstęp, będący systematyczną analizą poglądów Primo, najlepiej na tle całej wczesnej Falangi (Hedilla, Redondo, Ledesma, Mazas, Caballero). Wstęp owszem jest, jakieś 25 stron, ale niewystarczający, poświęcony głównie kontekstualizacjom historiograficznym. Na plus trzeba powiedzieć, że Cape bardzo sprawnie pogrupował fragmenty wypowiedzi Primo na różne tematy, a całość to 23 rozdziały, poświęcone takim kwestiom jak „Intelektualiści a dyktatura” czy „Państwo liberalne”.

Niestety odkładając książkę dalej prawdopodobnie nie będziemy wiedzieć, czy teorię polityczną Falangi słusznie zalicza się do nurtu faszystowskiego (a nawet, czy Falanga była partią prawicową czy lewicową?). Z jednej strony owszem, egzaltacja państwa, socjalizm (a w każdym razie inżynieria społeczna jako kluczowy komponent), silna egzekutywa, antyliberalizm, antyparlamentaryzm, nacjonalizm, także mistycyzm (przeznaczenie, duch narodowy). Z drugiej, katolicyzm, antykapitalizm i deklarowany nie tyle antyfaszyzm, czy raczej odrzucenie faszyzmu jako wzoru dla Hiszpanii. Nie mówiąc o tym, że w Falandze zbiegało się kilka nurtów, od stuprocentowego faszyzmu poprzez syndykalizm, korporacjonizm, chrześcijański autokratyzm, po tradycję pretoriańską czy nawet elementy tradycjonalizmu. Trudno powiedzieć, który z nich by przeważył gdyby Falanga faktycznie objęła władzę, a nie stała się biurokratyczno-propagandowo-związkową przystawką do frankizmu, po tym jak Franco powybijał jej zęby (według innej metafory, wykastrował).

Dla mnie najważniejszym skutkiem lektury tych tekstów było przekonanie się, że młody Primo był intelektualistą pełną gębą, człowiekiem o niezwykle szerokich horyzontach, ogarniętym filozoficznie i kulturowo, z pełną świadomością kontekstu kulturowego i politycznego, ze zdolnością dystynkcji (w sensie, znakomicie rozróżniał między systemami europejskich dyktatur swoich czasów, z naszą sanacją włącznie). Wśród antydemokratycznych liderów politycznych okresu międzywojennego trudno o porównywalną postać, może Salazar w Portugalii i Tsankow w Bułgarii (wybitni profesorowie uniwersyteccy, tyle że nie robili w kulturze), może Maurras we Francji (intelektualny gigant swoich czasów, tyle że politycznie już raczej nieczynny). Inni owszem, też byli oczytani i aktywni intelektualnie, pisali, publikowali, ale to jednak nie ten format, typu dziennikarze (Pats w Estonii, Degrelle w Belgii), przedsiębiorcy (Ulmanis na Łotwie), urzędnicy (Smetona na Litwie, Quisling w Norwegii, Dolfuss i Schuschnigg w Austrii), bogaci burżuje (Mosley w Anglii). Już nie mówiąc o wojskowych, których służba urobiła na trepów (Metaxas w Grecji, u nas Piłsudski, Horthy na Węgrzech) czy wręcz o intelektualnych półgłówkach, tyle że geniuszach politycznej akcji (Hitler, Mussolini, już może mniej geniusze a bardziej półgłówki O’Duffy w Irlandii, Szalasi na Węgrzech, Mussert w Holandii, król Karol w Rumunii). Nasz Piasecki, choć też z ambicjami intelektualisty, to jednak była jedna liga niżej niż Primo.

W polskiej literaturze, czy to historiografii czy politologii, bardzo brakuje przyzwoitej pracy o hiszpańskiej Falandze. Mamy albo paragrafy w różnych syntezach (poświęconych Hiszpanii, dyktaturom czy faszyzmowi), albo artykuły (np. Łozińskiej), albo duże rzeczy krążące tylko wokół tematu ...

Rozwiń Zwiń

Książka, która była znakiem swoich czasów. Dlatego polecam tym z Państwa, którzy chcą zapoznać się z klimatami intelektualnymi połowy lat międzywojennych. Oczywiście, muszą uzbroić się w wyrozumiałość dla stylu Ortegi, mało zdyscyplinowanego, przegadanego, pełnego dygresji, niejasnych metafor, arbitralnych uproszczeń, a nawet, i owszem, arogancji – np. kiedy w początkach rozdziału 8. oznajmia, że ci którzy się z nim nie zgadzają nie spędzili 5 minut na przemyśleniu tematu. A tym z Państwa, którzy chcą tylko z grubsza zorientować się o co chodzi, polecam właśnie rozdział 8 (pod znamiennym tytułem "Dlaczego masy wtrącają się do wszystkiego i dlaczego czynią to tylko w sposób gwałtowny"); na nim można zacząć i skończyć. Bo całość jest jednak trudna w czytaniu; mi wpadła najpierw w ręce wersja angielska, potem żeby się upewnić przeczytałem polską, a na koniec jeszcze niektóre passusy w oryginale i dalej nie jestem pewien, czy ogarniam temat.

Z grubsza widzę rzecz jako lament epigona dziewiętnastowiecznego liberalizmu, którego cały tekst jest zresztą jedną wielką pochwałą. Ale lament trafny, bo tekst jest pokwitowaniem zjawisk, które właśnie orały europejską glebę: zaczynająca się dominacja kultury masowej, pojawienie się masowych partii politycznych, załamywanie się koncepcji demokracji liberalnej, narodziny totalitaryzmów.

Gdy pisał ten tekst, Ortega uchodził w jednego z głównych kandydatów do tytułu pierwszego mędrca Hiszpanii; jego głównym kontrkandydatem był Unamuno, oprócz grona nieco mniejszych (Marañon, Gomez de la Serna, Menendez Pidal, Azorín, Baroja, Benavente, Perez de Ayala). A Hiszpania właśnie dożywała ostatnich dni monarchii i dyktatury Primo. Za chwilę Ortega rzuci się w objęcia działalności politycznej, budując obywatelską, centrową partię republikańską, po czym za kolejną chwilę zniechęci się de polityki Drugiej Republiki jako do festiwalu sekciarstwa. Kilka dni po zamachu stanu generałów z 1936 odwiedzi go grupa obrońców ludu domagając się, by podpisał stosowny manifest. Odmówił, ale oni wrócili po kilku dniach, tym razem pokrzykując i wymachując pistoletami. Więc podpisał, po czym natychmiast wyjechał z republikańskiej Hiszpanii do Francji. Tam przesiedział wojnę, starannie unikając politycznych deklaracji. Do frankistowskiej Hiszpanii wrócił i pozwalał się honorować, ale większość czasu wolał spędzać objeżdżając świat. Co ciekawe, honorowali go i falangiści (Primo de Rivera junior tworząc Falangę był pod wpływem ortegiańskiej teorii elit, które przewodzą) i lewica (bo był rzekomo „obrońcą Republiki”). Nigdy w latacj 40-tych czy 50-tych nie napisał nic, co byłoby próbą weryfikacji jego koncepcji na tle historii Hiszpanii, więc nie wiemy, czy frankizm uważał za triumf buntu mas czy może wręcz przeciwnie, za poskromienie buntu mas.

Ciekawostką jest fakt, że Ortega za element buntu mas uznał fakt, że ten nowy człowiek masowy nie jest zainteresowany wyjściem poza swoje ja, poza tym co poznał do tej pory i co go ukształtowało, zadawala się tym. Co więcej, nie wstydzi się tego, ale dumnie to obwieszcza, obnosi się z tym i żąda, żeby go słuchać. Ciekawe co by powiedział na ekshibicjonistyczną epokę lajków, folołersów i retłitów, kiedy politykę robi już nawet nie tyle ulica, ile wypadkowa algorytmów i tzw. mediów społecznościowych. A standardy kultury wyznaczają nie intelektualiści, tylko średnia ocen na LubimyCzytać, tworzona przez takich osłów jak niżej podpisany.

Książka, która była znakiem swoich czasów. Dlatego polecam tym z Państwa, którzy chcą zapoznać się z klimatami intelektualnymi połowy lat międzywojennych. Oczywiście, muszą uzbroić się w wyrozumiałość dla stylu Ortegi, mało zdyscyplinowanego, przegadanego, pełnego dygresji, niejasnych meta...

Rozwiń Zwiń

jak na autorkę, która z pewością jest w ścisłej czołówce najbardziej sfanatyzowanych i zakłamanych producentów powieści w Hiszpanii ostatnich lat, ta książka jest jeszcze wyjątkowo strawna. Głównie dlatego, że jej ukochana obsesja, czyli bezkompromisowa walka o postęp, tym razem pozostaje tylko w zakresie stanów podgorączkowych.

Całość sprawia wrażenie, że Stara Cyganicha kupiła rocznik statystyczny, otworzyła część z tabelami o kwestiach socjalnych, po czym starannie przepracowała rzecz na język narracji powieściowej. Tak żeby wszystkie segmenty były reprezentowane (jest nawet emigrantka z Europy Wschodniej, Swietłana), wszystkie główne problemy wyłapane, a procesy pokwitowane. To danie ugotowała podlewając je obficie wynikami sondaży opinii publicznej, no i bęc, mamy powieść. Nawet wrodzony feminizm przegrał z rocznikiem statystycznym; wśród bohaterów jest 17 kobiet i 16 mężczyzn, choć oczywiście główni protagoniści (Sofia i Diana Delgado) muszą być właściwej pci.

Odradzam, chyba że ktoś lubi czytać roczniki statystyczne w wersji narracyjnej.

jak na autorkę, która z pewością jest w ścisłej czołówce najbardziej sfanatyzowanych i zakłamanych producentów powieści w Hiszpanii ostatnich lat, ta książka jest jeszcze wyjątkowo strawna. Głównie dlatego, że jej ukochana obsesja, czyli bezkompromisowa walka o postęp, tym razem pozostaje ...

Rozwiń Zwiń

Dodałem tą powieść do LubimyCzytać z kilku powodów: 1) bo to jest najważniejsza książka o wojnie domowej wydana w czasie niemal 40 lat frankizmu, żadna inna nie była tak popularna i nie zostawiła takiego śladu w kulturze hiszpańskiej, choć może i były wybitniejsze; 2) bo oprócz „Ostatnich sztandarów” Angela M. de Lara nie było tu dotąd żadnej innej powieści o wojnie domowej, wydanej w okresie frankizmu – chyba, w każdym razie ja nie znalazłem; 3) bo na LubimyCzytać jest co najmniej kilkanaście, a pewnie i kilkadziesiąt, powieści o wojnie domowej napisanych przez hiszpańskich autorów w ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat, i wydawało mi się, że może ktoś zmęczony raczej monotonną i podobną ich formułą chciałby się dowiedzieć, jak zmieniła się literacka perspektywa wojny w ciągu ponad półwiecza.

W zajawce podałem wszystkie podstawowe informacje o powieści. Tu z kontekstowych dodam garść wiadomości biograficznych. Gironella (ur. 1917) pochodził z prostej katalońskiej rodziny, uciekł ze strefy republikańskiej, zgłosił się do wojska narodowców i wojnę spędził jednostce strzelców górskich w Pirenejach. Nigdy nie zdobył ponadpodstawowego wykształcenia, był autodydaktą. Po dość chaotycznym okresie powojennym (m.in. siedział za przemyt) poczuł iskrę bożą i ni z tego, ni z owego (nie miał żadnych koneksji literackich) zaczął pisać. „Cyprysy” (1953) były ogromnym, gigantycznym sukcesem czytelniczym, a „Milion” ten sukces powtórzył. Trzecia część, „Pokój” (1966), też się nieźle sprzedawała, ale już nie tak. Potem dopisał jeszcze czwartą część, „Mężczyźni płaczą w samotności” (1986), i z trylogii zrobiła się kwadrylogia, ale ta ostatnia już przeszła niemal niezauważona. W latach 90-tych Gironella popadał w zapomnienie, a jeśli już go wspominano to raczej negatywnie; w coraz bardziej sfanatyzowanej postępem Hiszpanii przełomu wieków doprawiono mu gębę frankistowskiego pisarza, który robił czytelnikom wodę z mózgu. Z czasem – mimo że powieści przyniosły mu masę pieniędzy – popadł także w biedę. Szukałem, ale nie udało mi się dociec dlaczego, czy jakieś nierozsądne inwestycje, czy wykończyły go finansowo problemy zdrowotne i drogie leczenie, czy coś innego. Zmarł w 2003.

Powieść z całą pewnością nie jest „frankistowska”. Takich było mnóstwo, wydawanych w latach 1940-tych, raczej żadna wybitna, w tych o wojnie domowej republikanie występują jako zdziczała hołota i nie było szansy, żeby ktoś z tamtego obozu był przedstawiony z cieniem sympatii. Gironella był chyba pierwszym, w dodatku jego republikanie (niektórzy) są nie tylko „z cieniem”, ale zdarzają się też tacy całkiem sympatyczni, rozsądni, ludzcy, pełni poświęcenia, idealiści (np. para David i Olga); w zasadzie chyba nie ma w powieści republikańskiego potwora, mordercy, psychopaty, w każdym jest jakiś ludzi rys (nawet w herszcie anarchistów, El Responsable). Co nie zmienia faktu, że u Gironelli proporcje są tak odmierzone, żeby jednak strona narodowa wypadła lepiej (czyli à rebours dzisiejszych powieści, które niby są obiektywne i ogólnoludzkie, ale jakoś tak jest, że republikanie zawsze wypadają w nich lepiej). I chyba ta formuła zapewniła Gironelli gigantyczny sukces czytelniczy; przecież te miliony republikańskich zwolenników po roku 1939 nie wyparowały, mieszkali dalej w Hiszpanii, i oto po raz pierwszy ktoś odezwał się do nich ludzkim głosem. Politycznie motywowane głosy krytyczne były raczej ze strony prawicy, np. karliści byli wściekli na Gironellę za ich powieściowy portret (zwłaszcza za scenę mordowania księży baskijskich).

Powieść jest szeroko zakrojona, postaci głównych jest kilkanaście, drugoplanowych kilkadziesiąt a razem to może będzie i ponad 100 (na końcu książki jest ich indeks, jak u Mackiewicza). Ja zrzuciłem sobie pdf (wisi za darmo) i czytałem na smarciaku leżąc na kanapie, zeszło mi chyba z tydzień, a i tak (przyznaję się) przeskakiwałem tu i ówdzie. Ale czytało się dobrze, może dlatego, że zostałem w szkole uformowany przez Prusa, Reymonta i Żeromskiego, czyli klasyczną formułę powieściową. Zresztą takie były też (oprócz oczywiście politycznych) zarzuty krytycznoliterackie: że powieść jest dziewiętnastowiecznym epigoństwem (całą trylogię porównywano – niekoniecznie jako pochwałę – do „Epizodów narodowych” Galdosa). A oprócz tego że jest bardziej publicystyczna niż literacka, że postacie marne bo ten epicki zamach autora nie pozwala na psychologizowanie, że skonstruowana jak encyklopedia wojny domowej, że łopatologiczny styl ucznia wyższych klas podstawówki, że postacie kobiece to jest tragedia, że przeplatanie narracji passusami historycznymi (znów Mackiewicz) robi z niej niezborną mieszankę epizodów, i tym podobne. Moim skromnym zdaniem, zarzuty raczej słuszne.

Podsumowując: jeśli ktoś znudził się Zafonami, Grandesami, Molinami i chce przeczytać o wojnie inaczej, to jest dobry wybór. W bonusie będzie zapoznanie się z jedną z najważniejszych hiszpańskich powieści XX wieku (nie mówię o skali za przeproszeniem, artyzmu, bo to nie jest Baroja czy Valle-Inclan – choć porównywalny do producentów powieści wymienionych wyżej - ale o znaczeniu w kulturze, np. do dziś większość Hiszpanów średniego i starszego pokolenia wierzy, że w wojnie domowej zginął milion ludzi - to właśnie efekt powieści, mimo że Gironella pisał w przedmowie, że miał na myśli "martwych duchem"). No i jeszcze możemy sobie zobaczyć, co cenzura puszczała w okresie średniego frankizmu. A na koniec: rzecz jest zupełnie za darmo, wisi w pdf, co prawda taki trochę nieporęczny format (3200 stron!) ale da się.

Ps. Jest też watek polski. Epizodycznie występuje polski ochotnik do Brygad Międzynarodowych, niejak Sidlo. Jest sportowcem, oszczepnikiem, miał startować w Olimpiadzie Ludowej w Barcelonie. Po cichu marzy o tym, żeby trafić jakiegoś faszystę oszczepem. .... To postać nieco nam mówi o tym, jak Gironella konstruował swoją powieść. Janusz Sidło szczyt swojej kariery oszczepniczej zaliczył w drugiej połowie lat 50-tych....

Dodałem tą powieść do LubimyCzytać z kilku powodów: 1) bo to jest najważniejsza książka o wojnie domowej wydana w czasie niemal 40 lat frankizmu, żadna inna nie była tak popularna i nie zostawiła takiego śladu w kulturze hiszpańskiej, choć może i były wybitniejsze; 2) bo oprócz „Ostatnich ...

Rozwiń Zwiń