Zaratusztrianie. Wiara i życie (Mary Boyce)

Na lekcjach historii sporo miejsca poświęca się wojnom Greków z Persami. Sęk w tym że o Persach w podręcznikach w zasadzie nie ma nic poza tym że byli, mieli potężne imperium i toczyli wojny najpierw z Grekami, potem z Rzymianami. Ich obraz jest trochę na zasadzie tych Złych barbarzyńców, którzy chcą podbić szlachetnych Greków i resztę Europy. Wielka szkoda że w szkole Persowie są tak pomijani! Na lekcjach raczej nikt nie dowie się jaką religię wyznawali! A wyznawany przez nich zaratusztrianizm (zwany też zoroastryzmem),początkowo ściśle politeistyczny, później zreformowany przez proroka Zaratusztrę (choć do dziś są spory czy religia ta jest wciąż politeistyczna, henoteistyczna czy już monoteistyczna) wpłynął wielce na dzieje religii i choć jego korzeni należy dopatrywać mniej więcej w pra – religii, z której wyłonił się także późniejszy wedyzm (a co za tym idzie: współczesne warianty hinduizmu),jego teologia (dzień sądu, zmartwychwstanie, oczekiwanie na przyjście kogoś w rodzaju zbawiciela) wpłynęła silnie na judaizm, chrześcijaństwo i islam, a nawet buddyzm mahajana. Zaratusztrianizm był religią Persów do mniej więcej VII wieku, kiedy zostali podbici przez Arabów i siłowo nawróceni na islam, zaś ich niedobitki schroniły się w trudno dostępnych górskich terenach Iranu lub wyemigrowali do Indii. Religia ta jest najdłużej wyznawaną nieprzerwanie religią świata, choć obecnie jej wyznawców szacuje się na około 300 000 (Indie, Iran, iracki Kurdystan, Turcja, Azerbejdżan, diaspory w USA i Wielkiej Brytanii). Mary Boyce opisuje dzieje religii Zaratusztry, święte teksty, rytuały, zmiany zachodzące wśród kapłaństwa, laikatu, domów modlitwy. Koncentruje się głównie na okresie przedmuzułmańskim, ale dowiemy się z książeczki o dziejach tej społeczności aż do lat 70 XX wieku. Boyce z wielką sympatią odnosi się do tej religii, nie uważam tego jednak za wadę, ze względu na...specyfikę tej religii i tego co po podboju muzułmańskim wycierpieli jej wyznawcy. Jak najbardziej polecam, choć czasami Autorka posługuje się nieco...fachową terminologią, ale da się to „przeżyć”. Przy okazji dowiecie się dlaczego zaratusztrianie nazywani są przez muzułmanów czcicielami ognia ;)

Zaratusztrianie. Wiara i życie (Mary Boyce)

Na lekcjach historii sporo miejsca poświęca się wojnom Greków z Persami. Sęk w tym że o Persach w podręcznikach w zasadzie nie ma nic poza tym że byli, mieli potężne imperium i toczyli wojny najpierw z Grekami, potem z Rzymianami. Ich obraz jest trochę na zasadzie tych Złych barbarzyńców, którzy chcą podbić szlachetnych Greków i...

Z wielkim zainteresowaniem przeczytałem pracę Mary Boyce poświęconą dziejom jednej z najstarszych do dziś wyznawanych religii świata, irańskiego zaratusztrianizmu. Mimo iż książka ta napisana jest dość trudnym, pełnym fachowej terminologii językiem, przedstawia tytułowe zagadnienie w sposób bardzo kompetentny. Autorka podjęła się zaprezentowania czytelnikowi dziejów doktryny zaratusztriańskiej i jej wyznawców począwszy od stopniowego formowania się tego wyznania w prehistorycznym Iranie aż po lata panowania dynastii Pahlawich. Oczywiście stosunkowo najwięcej miejsca poświęciła dziejom okresu przedmuzułmańskiego, gdy zaratusztrianizm (w różnych zresztą odmianach) stanowił religię państwową Persji Achemenidów, Arsakidów i Sasanidów. Boyce omówiła tę problematykę dość wyczerpująco tak z historycznego, jak - chyba - religioznawczego punktu widzenia. Zaskoczyła mnie trochę skala wpływów zaratusztriańskich na inne wyznania, ten wątek Autorka wielokrotnie podkreśla. Ogólnie rzecz biorąc przedstawia niezwykle pozytywny obraz tej religii, pisze o zaratusztrianach z nieukrywaną sympatią. Ponieważ zaś mało istnieje dostępnych po polsku publikacji o religii Zaratusztry, tym bardziej warto się z pracą Mary Boyce zapoznać.

Tomasz Babnis

Z wielkim zainteresowaniem przeczytałem pracę Mary Boyce poświęconą dziejom jednej z najstarszych do dziś wyznawanych religii świata, irańskiego zaratusztrianizmu. Mimo iż książka ta napisana jest dość trudnym, pełnym fachowej terminologii językiem, przedstawia tytułowe zagadnienie w sposób bardzo kompetentny. Autorka podjęła się zaprezentowania czytelnikowi dziejów...

Książka nie jest pozycją popularnonaukową, ale podręcznikiem akademickim, dotyczącym zaratusztrianizmu. Jest to dość trudna pozycja.
Nie stawia sobie za cel ukazania wyłącznie starożytnej mitologii irańskiej, ale przede wszystkim wszystkie dziejowe przemiany, jakie dotyczyły tej religii. I tak, opis zaczyna się od omówienia bóstw archaicznych (np. Mitra, Zurwan, Waju, Wata, Tisztria, Anahita, Ogień),z okresu przed Zaratusztrą. Potem wchodzi on, z jego Gatami awestyjskimi, autorka datuje okres jego działalności na podstawie wpływów epoki kamiennej i analogii stylu Gat z Rygwedą, pochodzącą z 18 wieku p.n.e. Rezultat wskazuje, że żył zapewne między 15 a 13 wiekiem p.n.e. Przedstawione jest potem objawienie Zaratusztry, postaci Amszaspandów, podległych im Jazatów.

Dalej pojawia się parę wieków przeskoku dziejowego i dochodzimy do czasów Cyrusa Wielkiego, pod panowaniem którego zaratusztrianizm był silną religią państwową i kiedy zaczęto budować pierwsze świątynie ognia. Wcześniej bowiem nie budowano świątyń, aby nie więzić bóstw (a ogień i woda--Atar i Anahita byli wyjątkowo potężnymi bóstwami, choć nie należeli do 6-tki Amszaspandów, to niekiedy miewali większe od nich znaczenie, wynikające ze starożytnego kontekstu). Wśród potomków Cyrusa pojawiają się pierwsze przypadki "świętego małżeństwa" (tj. małżeństw w najbliższym kręgu rodzinnym, np. brata z siostrą),przy czym autorka podaje mało mityczne historyczne uzasadnienie tego procederu.

W czasach Cyrusa autorka poświęca też uwagę pewnej ważnej sprawie: mianowicie uwolnieniu Żydów z niewoli babilońskiej. Autorka podaje następnie, że w efekcie nastąpiła wielka sympatia Żydów do Persów, co objawia się wspominaniem Cyrusa w Księdze Izajasza, a także w zbieżnościach judaizmu z zaratusztrianizmem pod względem np. wyobrażeń o Sądzie Ostatecznym, o Zbawicielu, o wszechmogącym i wiecznym Bogu (w zaratusztrianizmie można widzieć właściwie monoteizm przypisując Amszaspandom i Jazatom rolę aniołów, co zresztą czyniono w czasach muzułmańskich).

Po kolejnych kilkuset latach tragiczny najazd Aleksandra Macedońskiego i wymordowanie kapłanów zaratusztriańskich. W konsekwencji, ponieważ w tradycji irańskiej pismo zostało wyrwane Złemu Duchowi Angra Mainju (Arymanowi) i z tej przyczyny Awestę przekazywano ustnie, po śmierci kapłanów powstały wielkie straty przekazu religijnego. Potem współżycie Greków i Persów owocowało adaptowaniem greckich posągów do perskich bogów.

W końcu dochodzi do podboju islamskiego, gdzie zaratusztrianie nie wytrzymali przewagi militarnej, ale zachowali swoją tożsamość.
Od tego momentu, przez około połowę książki opisywana jest ich mozolna walka o przetrwanie pomimo prześladowań, wyśmiewania, formułowania piętnujących ich praw, pokazane jest ratowanie kolejnych "świętych ogni" przed zagaszeniem, walka o możliwość pochówków w wieżach milczenia (dahmach),ucieczka części wiernych do Indii, a wreszcie walka o byt wobec argumentów nauki europejskiej, która wyszukiwała sprzeczności nawarstwione z wiekami, m.in. herezję zurwanicką, która spowodowała, że zamiast jedynego niestworzonego, odwiecznego boga Ormuzda i odwiecznego pierwiastka zła, Arymana, Ormuzd i Aryman stali się dziećmi Zurwana, co chrześcijanie skwapliwie wykorzystali, atakując pozycję Ormuzda jako "brata szatana", itp.

Przy tym wszystkim w dość oczywisty sposób pominięte zostały opowieści heroiczne i miłosne, tj. Szahname, opowieść o Wis i Raminie, a opowieść o Chosrowie i Szirin wspomniana jest jedynie w dwóch zdaniach w kontekście historycznym.

Generalnie, książka pokazuje, jak religia została sformułowana, podany jest pewien kontekst wierzeń wcześniejszych, a potem mamy cały magiel wpływów historycznych, które targały tą religią na różne sposoby i to jest największym przedmiotem zainteresowania autorki. Pomimo tego, niejako przy okazji, wyciągnąłem z tego materiału sporo szczegółów dotyczących zarówno pierwotnych wierzeń przed Zaratusztrą, jak i roli rozmaitych Jazatów w czasach zaratusztrianizmu, a także ewolucji obrzędów, np. momentu ustanowienia świątyń ognia, pogrzebów, ewolucji poglądów na ofiary z krowy (pod wpływem wiernych z Indii),poglądów dotyczących czystości (np. że wody nie można było skazić myjąc w niej brudne ciało--ciało należało najpierw oczyścić... moczem bydlęcym),itd. Jest też omówiony proces stopniowego spisywania Awesty pismem zamiast przekazu ustnego. Można się dowiedzieć co to Zand, Bundahiszn, itd. Polecam dociekliwym i osobom, którym to potrzebne zawodowo.

Książka nie jest pozycją popularnonaukową, ale podręcznikiem akademickim, dotyczącym zaratusztrianizmu. Jest to dość trudna pozycja.
Nie stawia sobie za cel ukazania wyłącznie starożytnej mitologii irańskiej, ale przede wszystkim wszystkie dziejowe przemiany, jakie dotyczyły tej religii. I tak, opis zaczyna się od omówienia bóstw archaicznych (np. Mitra, Zurwan, Waju, Wata,...