Kamień milowy w historii myśli europejskiej, głos rozsądku pośród oceanu zepsucia i wynaturzenia.

Paradoksalnie, poprzez pobudzenie ruchu, który zniesie w przyszłości wiele z piętnowanych tu nadużyć, opatrzył Erazm swą rozprawę terminem ważności. Choć bowiem długo przygotowuje w niej grunt pod krytykę machiny kościelnej, nie ulega wątpliwości, iż ona właśnie jest głównym celem jego złagodzonego konwencją i ostrożnością ataku.

"Pochwała głupoty" nie jest zwykłą satyrą. Uwagę przyciągają jej precyzyjna konstrukcja i przejrzysta argumentacja, imponujące szczególnie w świetle informacji, iż dziełko powstało błyskawicznie i mimochodem.

Po pewnym czasie wystąpiło u mnie jednak zjawisko znużenia, podobnie jak przy lekturze - poruszających tę samą tematykę, ale dobitniej określonych światopoglądowo - "Listów ciemnych mężów". "Pochwała głupoty" jest wprawdzie misterniej skonstruowana i mniej monotonna, ale w oczach współczesnego odbiorcy pogrążają ją zbyt gęste przypisy. Część winy za taki stan rzeczy ponosi sam autor, nieustannie cytując starożytnych. Świadomość, iż czyni to prześmiewczo, w niczym mi nie pomagała. Drugim winnym jest tłumacz, który postanowił przekazać w odnośnikach nie tylko wiedzę na temat żywotów i poglądów wszystkich wspomnianych w tekście klasyków, ale i fakty powszechnie znane każdemu, kto choć w części przebył rodzimy system edukacji, zbliżając się niniejszym do niechlubnego rekordu brania czytelnika za durnia, ustanowionego przez jednego z tłumaczy "Czekając na Godota", który czuł się nawet zobowiązany wyjaśniać, iż kilkakrotne powtórzenie przez bohatera tego samego wyrazu stanowi efekt jąkania się.

Przypisy mają służyć jako proteza wiedzy, a nie myślenia.

Dziś bardziej interesującymi od zasadniczego dzieła wydają mi się towarzyszące mu wstęp - umieszczający "Pochwałę" w kontekście historycznym - oraz nawiązana po wydaniu rozprawy korespondencja autora z Marcinem van Dorpem, dająca świadectwo przepaści między dwoma uczonymi. W niej to Erazm jasno i dokładnie wykłada, co oznaczają kolejne ustępy, a van Dorp, reprezentując zresztą większą grupę dotkniętych tekstem teologów, daje świadectwo niezbyt dobrej woli, a przede wszystkim naiwności oraz niezdolności do samodzielnego myślenia.

Kamień milowy w historii myśli europejskiej, głos rozsądku pośród oceanu zepsucia i wynaturzenia.

Paradoksalnie, poprzez pobudzenie ruchu, który zniesie w przyszłości wiele z piętnowanych tu nadużyć, opatrzył Erazm swą rozprawę terminem ważności. Choć bowiem długo przygotowuje w niej grunt pod krytykę machiny kościelnej, nie ulega wątpliwości, iż ona właśnie jest głównym...