To obszerne opracowanie dziejów społeczeństwa Europy Zachodniej w wiekach IX-XII stanowi do dziś klasyczne ujęcie tematu i mimo upływu 80 lat od pierwszego wydania jest wciąż ważnym punktem odniesienia w badaniach nad feudalizmem. M. Bloch, jeden z twórców szkoły Annales, która doprowadziła do wielkich przemian w historiografii XX stulecia, patrzył na dzieje w perspektywie długich procesów, związków międzyludzkich, długiego trwania różnych systemów i sposobów działania. Wskazał na wiele istotnych dla istnienia społeczeństwa feudalnego wyróżników, był w stanie zarówno stworzyć szeroką panoramę, jak i skupić się na szczegółach i różnicach między różnymi krajami. Dzięki tej książce można dużo lepiej zrozumieć dzieje Europy pokarolińskiej, powstanie jej państw sukcesyjnych, wreszcie powstanie i upadek instytucji wasalstwa. Warto też podkreślić, że praca jest bardzo udana pod względem narracyjnym i dobrze się ją czyta.

Jedyną większą wadą, na którą zwrócił uwagę w przedmowie H. Samsonowicz, jest całkowite pominięcie świata słowiańskiego będącego przecież istotnym punktem odniesienia i zdecydowanie lepszym tłem dla komparatystyki historycznej niż państwa Dalekiego Wschodu przywoływane wielokrotnie przez Blocha. Ponieważ Autora interesuje najbardziej Francja, partie poświęcone temu państwu są najbardziej szczegółowe i w moim odczuciu lektura "Społeczeństwa feudalnego" bardzo pomaga w zrozumieniu dziejów tego państwa w czasach ostatnich Karolingów i pierwszych Kapetyngów. Wizja średniowiecza przebijająca się z tej książki jest wprawdzie dość pesymistyczna, ale wypada się z Blochem zgodzić, że był to okres o niezwykłej wadze dla dziejów naszego kontynentu i że pewne kluczowe elementy naszej cywilizacji są bardzo mocno zakorzenione właśnie w epoce "pierwszego feudalizmu".

Tomasz Babnis

To obszerne opracowanie dziejów społeczeństwa Europy Zachodniej w wiekach IX-XII stanowi do dziś klasyczne ujęcie tematu i mimo upływu 80 lat od pierwszego wydania jest wciąż ważnym punktem odniesienia w badaniach nad feudalizmem. M. Bloch, jeden z twórców szkoły Annales, która doprowadziła do wielkich przemian w historiografii XX stulecia, patrzył na dzieje w perspektywie...