Elizabeth Letts przybliża czytelnikom mniej znane aspekty II wojny światowej, acz dość pasjonujące. Zwłaszcza dla miłośników koni, bo o nich tu mowa. Autorka opisuje dramatyczne losy stadniny w Janowie Podlaskim, gorącokrwistych lipicanów z Hiszpańskiej Szkoły Jazdy w Wiedniu i niebezpieczne akcje ratunkowe. To opowieść o dążeniu do doskonałości i snach o potędze, które zmieniły się w koszmar. I o niezwykłej więzi zwierzęcia z człowiekiem, która popycha tego drugiego do heroicznych czynów.

Demoniczny Gustav Rau owładnięty teorią czystej rasy postanawia stworzyć doskonałego niemieckiego konia, bez względu na koszty. Alois Podhajsky, dyrektor Hiszpańskiej Szkoły Jazdy w Wiedniu, darzy konie miłością tak wielką, że nie cofnie się przed niczym, by je ocalić. Hubert Rudolfsky, zarządca stadniny w Hostau, postawiony w dramatycznej sytuacji, musi podjąć decyzję, która okaże się mniejszym złem. Wszyscy oni kochają konie, ale nie każdy bezinteresownie.

Elisabeth Letts pisze bardzo emocjonalnie, skupia się na malowniczych opisach koni i ich niesamowitych umiejętności. Nie sposób uniknąć wrażenia, że książka jest gotowym materiałem na scenariusz filmowy: wartka akcja, jasny podział na dobrych i złych, niezwykła więź między zwierzęciem a jego opiekunem, dramatyczne losy szlachetnych zwierząt – i mamy kasowy przebój. Wręcz niewiarygodne jest poświęcenie ludzi, którym los koni nie był na tyle obojętny, że zdecydowali się zaryzykować wiele, by je ratować.

Dość szczegółowo Letts opisuje lipicany i Hiszpańską Szkołę Jazdy w Wiedniu. Nasze sławne, janowskie araby, wypadają na tym tle dość skromnie. Oczywiście chciałabym poznać ich losy bardziej szczegółowo, ale wtedy książka musiałaby chyba podwoić swoją objętość. Autorka dokładniej opisuje losy Witezia, jednego z najpiękniejszych ogierów, i Lotnika. Oba, choć przeżyły wojenną zawieruchę, zostały przez Polskę bezpowrotnie utracone. Dość interesującym wątkiem są późniejsze losy tych, którzy podjęli się ocalenia koni, jak i samych zwierząt. A sama akcja ratowania jest wprost niewiarygodna i nie jest to literacka fikcja.

„Koń doskonały. Ratując czempiony z rąk nazistów” pozostawia niedosyt choćby z tego powodu, że pobudza w czytelnikach ciekawość. Wojenne losy koni i ich opiekunów uzupełniają archiwalne fotografie. Już samo to jest niesamowite, jak przetrzebiona hodowla w Janowie została odtworzona. A co z innymi, mniej sławnymi końmi? Letts nadmienia, że często były traktowane jak mięso armatnie, po prostu służyły człowiekowi, ich żywot był krótki, bo ginęły na polu walki. Los zwierząt bywał nie mniej tragiczny, niż ludzi.

Magdalena Świtała