„Martwe dusze” znaleźć można na większości list z cyklu „100 najlepszych książek…” i chociażby z tego tytułu poznanie powieści uznałem za obowiązkowe. Przed lekturą dowiedziałem się, że Mikołaj Gogol „był mistrzem wyrosłej z romantyzmu groteski, niezrównanym satyrykiem-humorystą. Wzbogacił język artystyczny o specyficzne i ekspresywne słownictwo opisywanych środowisk”. Na podstawie tak określonej charakterystyki spodziewałem się zabawnej lektury z mocno zarysowanych drugim, znacznie głębszym dnem.
A jak było w rzeczywistości? Początek „Martwych dusz” to prawdziwy majstersztyk. Bogaty w opisy plastyczny język, doskonale zarysowana postać głównego bohatera, niesamowity klimat rosyjskiej prowincji z okresu XIX wieku, która jednakowo mogłaby być uniwersalną enklawą posadowioną poza miejscem i czasem, to wszystko wprawiło mnie w stan błogiego zachwytu. Gogol przeniknął duszę ludzką aż do ostatka, jak niewielu pisarzy potrafił odtworzyć różne osobowości w sposób nie tylko wiarygodny, ale wręcz poetycki. Z wypiekami na twarzy poznawałem kolejne losy Cziczikowa, jego spotkania z całą gamą pełnokrwistych bohaterów. W momencie odkrycia celu kolejnych wizyt Cziczikowa w mojej wyobraźni zaczęła się analiza możliwych dalszych rozwiązań historii. Po co mu były te dusze? Czy będzie to ponadczasowa rozprawa na temat kondycji człowieka, czyhających na niego na każdym kroku wątpliwości i pułapek egzystencjalnych? I tak czytałem dalej, a z każdą kolejną stroną mój podziw dla stylu Gogola rósł.
I tak rósł aż do wyjazdu Cziczikowa, co jak słusznie zauważa większość byłoby doskonałym zakończeniem, może nie mistrzowskim, może nie stanowiącym kropki nad i, może nie ugruntowującym pozycji „Martwych dusz” w jednym szeregu ze „Zbrodnią i karą”, ale jednak doskonałym. Gogol czuł, że z historii może wyciągnąć więcej, że nie to do końca chciał powiedzieć to, co wynika z tych zapisów. Swoje dzieło kontynuował, choć go nie ukończył. Druga część zawiera analizy życia bohaterów, wyjaśnia wiele kwestii. Jest ona, w przeciwieństwie do pierwszej części, bardzo przyziemna, osobista. I choć zawiera wiele trafnych spostrzeżeń na temat nas samych, nie stanowiła dla mnie wartości dodanej dla lektury. Dzięki tym zapisom całość wydaje mi się niespójna, podążająca różnymi torami. Za dużo też tam odniesień do pojęć mnie osobiście mniej interesujących, tj. np. kwestii narodowościowych.
O ile pierwsza część jest dla mnie kwintesencją wartościowej literatury, o tyle część druga mnie osobiście rozczarowała. Należy przy tym nadmienić, że moje wstępne oczekiwania pokryły się z treścią, lektura pełna jest autokrytyki, ironii i satyry na temat codzienności, zaskoczył mnie przy tym niezastąpiony warsztat autora. Jedno jednak pozostaje niezmienne – Rosjanie pisać potrafią. Polecam.

„Martwe dusze” znaleźć można na większości list z cyklu „100 najlepszych książek…” i chociażby z tego tytułu poznanie powieści uznałem za obowiązkowe. Przed lekturą dowiedziałem się, że Mikołaj Gogol „był mistrzem wyrosłej z romantyzmu groteski, niezrównanym satyrykiem-humorystą. Wzbogacił język artystyczny o specyficzne i ekspresywne słownictwo opisywanych środowisk”. Na...