Pamiętacie jeszcze te maleńkie istoty o ludzkich kształtach, mieszkające w ludzkich mieszkaniach gdzieś w szparach pod podłogą, za wystającą boazerią lub pod meblami, nazywające się Pożyczalscy? Nazwisko wzięło się stąd, że ich komfort życia zależy od umiejętności niezauważalnego przez człowieka „pożyczania” niepotrzebnych (a czasem wprost przeciwnie) drobnych przedmiotów, z których potem, dzięki własnej pomysłowości, wyrabiają dla siebie meble i inne sprzęty domowe, odzież i resztę potrzebnych rzeczy. Najgorszą rzeczą jest dla nich bycie w i d z i a n y m przez ludzi, oprócz tego czyhają na nich liczne niebezpieczeństwa w postaci myszy, kotów, psów i większych owadów, poza domem zagrażają im także ptaki, łasice itp. Literaturze przedstawiła ich Mary Norton, angielska pisarka a wcześniej aktorka, którą do pisania zainspirowało macierzyństwo.

Kolejna, trzecia już, część szkatułkowej opowieści o tych bohaterach, przynosi porcję nowych przygód tych maleńkich istot. Po wyprowadzce z mieszkanka pod kuchnią w domu zwanym Stokrotką, znajdującym się na Wrzosowym Wzgórzu rodzina Pożyczalskich, czyli Strączek, Dominika i ich córka Arietta, tułali się w poszukiwaniu swojego miejsca. Mieszkali w starym bucie, pod łóżkiem w przyczepie cygańskiej, gdzie czyhał na nich nie tylko kot, ale i ludzie – właściciele przyczepy. Pod koniec drugiego tomu od niebezpieczeństwa uratował ich mały chłopiec Tom i dzięki temu nasi bohaterowie przeprowadzili się do swoich krewnych mieszkających w domu chłopca - w leśniczówce.

Trzeci tom zaczyna się dokładnie w tym miejscu i czasie gdzie skończył drugi – autorka przypomniała nam nawet ostatni rozdziału poprzedniej części. Życie rodziny Strączka upływa więc w miarę spokojnie w niezbyt jednak komfortowych warunkach zależności materialnej od zamieszkałych tu wcześniej krewnych. Niby życzliwi, w rzeczywistości na różny, często niewerbalny sposób – przez małe aluzje, niemiłe spojrzenia, irytację w głosie – dają oni odczuć naszym bohaterom, że sprawiają jednak swoja obecnością kłopot. A może tak się tylko zdaje samych uboższym krewnym? Tak czy inaczej podejmują oni decyzję o wyprowadzce i dalszym poszukiwaniu własnego domu. W wyprawie pomaga im Spiller – młody i odważny Pożyczalski, o umiejętnościach Indiany Jonesa i zręczności Tarzana. Najpierw zamieszkują w starym czajniku, wyrzuconym gdzieś w zaroślach, ale potem sprawy przyjmują niespodziewany obrót i czajnik drogą wodną przenosi ich na wyspę. Po niedługim czasie okazuje się jednak, że to nie koniec ich wędrówki…

Mistrzostwo pióra Mary Norton w cyklu o Pożyczalskich polega na tym, iż stworzone ponad pół wieku temu książki nie zawierają ani dydaktyzmu, ani nachalnych morałów a fabułę z zaskakującymi czytelnika wydarzeniami, elementami świadczącymi o nieskrępowanej wyobraźni autorki i jej poczuciu humoru oraz uniwersalną tematykę. Mimo wciąż podkreślanych przez samych Pożyczalskich różnic w stosunku do gatunku ludzkiego okazuje się, że ich problemy i trudności, z którymi się borykają, wydają się nam dziwnie znajome. Problemy codziennej egzystencji i relacji rodzinnych: brak własnego domu, mieszkanie kątem u nieżyczliwych krewnych, znoszona odzież i zależność od innych oraz wieczne narzekanie Dominiki – żony i matki - wreszcie podróż za lepszym życiem i wylądowanie na wyspie – czy to wszystko czegoś nam nie przypomina? Zatem może nasza ludzka kondycja z jej wszystkimi dylematami, problemami i przeciwnościami losu nie jest aż tak wyjątkowa?

Dobra, piękna i mądra książka dla dzieci, poza przyjemnością lektury, może nam przynieść także całkiem dorosłe pytania i refleksje. Warto zastanowić się przez chwilę w czasie naszych podróży urlopowych czy przyjemnych służbowych wyjazdów nad losami tych, którzy nie wybrali sami swej podróży, lecz zostali do niej popchnięci trudną sytuacją w ich kraju czy bezpośrednim zagrożeniem własnego życia. Poeta-wędrowiec Edward Stachura pisał „Wędrówką jedną życie jest człowieka”, warto jednak postawić pytanie: czy życie takie jest wyborem czy koniecznością? To ważne rozróżnienie w kontekście aktualnych wydarzeń w Europie i na świecie oraz tych rzesz ludzi, szukających swojego bezpiecznego miejsca do życia.

Nowe wydanie książki, ukazujące się nadkładem Wydawnictwa Dwie Siostry, przekonuje nas, że prawie pięćdziesięcioletni przekład Marii Wisłowskiej zupełnie się nie zestarzał. Co ważniejsze jednak - po raz pierwszy w historii polskich wydań serii – książka uwodzi nas cudownymi, pięknie wielobarwnymi, pełnymi rozmachu i niesłychanego wyczucia, zwłaszcza na zabawy światłem i cieniem, ilustracjami Emilii Dziubak. Talent młodej artystki błyszczy coraz jaśniej z każdą kolejną zilustrowaną przez nią książką, a jej warsztat wciąż się rozwija, dzięki czemu tworzy ona prace do zupełnie różnych dzieł literackich, o odmiennym klimacie i skierowanych do młodego czytelnika na różnym etapie rozwojowym. Życząc ilustratorce oraz czytelnikom kolejnych pięknie zilustrowanych książek, czekam już z niecierpliwością na nowy, czwarty już dom serii o Pożyczalskich , który ukaże się lada dzień, z góry ciesząc się nie tylko na ciekawą opowieść, ale i na urzekające ilustracje.

Jowita Marzec