Shaun Tan jest kapłanem wyobcowania. To znaczy, nie mogę powiedzieć, że zguba pasowała do miejsca, w którym ją zostawiłem. Właściwie żadne z tych stworzeń nie pasowało do tego miejsca. Ale wszystkie wydawały się w miarę zadowolone, więc pewnie nie ma to znaczenia. Nie wiem… - wyzna bohater drugiego opowiadania. Te słowa można odnieść do postaci ze wszystkich trzech historii zamieszczonych w tomie, ale również i do samych książek Tana. Nie są one bowiem ani tradycyjnymi komiksami, gdzie narrację prowadzą kolejne ramki i dialogi w dymkach, ani ilustrowanymi książkami, ponieważ tekst jest jedynie dopełnieniem rysunków. Jego styl określiłbym jako zapis odczuć i stanów emocjonalnych ujętych w metafory za pomocą ołówka, z przypisami w postaci podoczepianych zdań.

Podobnie jak w przypadku „Opowieści z najdalszych przedmieść” (poprzedniej książki Tana wydanej przez Kulturę Gniewu), tak i tutaj wnętrza okładek wypełniają szkice postaci, stworków, przedmiotów, kształtów, liter, cyfr, które dopiero czekają na swój udział w nadchodzących historiach. Wymieszane, rozrzucone bezładnie po stronach jak zabawki w dziecięcym pokoju, nie są przypisane do żadnej z opowieści: siedzący na taborecie człowiek z kartonem w miejscu głowy gra koncert na trąbce leżącym dookoła puszkom, otwarta kłódka przelatuje nad wygłodniałą owcą, zguba zaraz zniknie za krawędzią, a dziewczynka w hełmie nurka rozmawia z królikiem. Już za chwilę autor delikatnym ruchem zgarnie pomysły i ułoży je według swojej wizji, ale teraz jeszcze nic nie zostało napisane. Wszystko jest możliwe. Kiedy oglądamy okładki, znajdujemy się w preludium do snu. I chociaż w tym zbiorowisku nie da się wyczuć wrogości, to każda postać, każdy przedmiot wydaje się nie przystawać do reszty.

Tan bardzo lubi kolekcjonować niepasujące rzeczy (jak choćby kapsle w „Zgubie”); stają się one przepustką do świata wywróconego na lewą stronę. Świata nadziei i ciekawości ukrytego po drugiej stronie naszej rzeczywistości. W pierwszej historii, opisującej dzień osoby w depresji, takim kluczem będzie czerwony liść, w drugiej rozmieszczone po całym mieście sekretne znaki wskazujące miejsce, gdzie mieszkają zguby, a w trzeciej dziura pełna gwiazd. Niestety, jego bohaterowie ich nie widzą lub o nich zapominają, próbując odnaleźć się w otoczeniu, które ich nie rozumie; w przypadku ostatniej historii (jako jedyna nie jest ona autorstwa Tana, który wykonał do niej tylko ilustracje) mamy też do czynienia z konfliktem społecznym i kulturowym. Każda strona, nawet najbardziej przygnębiająca, zapchana jest fantastyczną ilością szczegółów – są tam matematyczne wzory, rysunki techniczne, fragmenty artykułów (niektóre przetłumaczone, inne nie), jest kolekcja kapsli oraz kilka ulotek reklamowych.

Zacznijmy więc śnić. Dziewczynka w hełmie nurka siedzi zamknięta w butelce na kamienistej plaży, króliki zajęte są kolonizacją, rury i betonowe budynki przekształciły się w straszące obojętnością miasto. Dzisiaj to jutro obiecane ci wczoraj. Z recenzji w Internecie wynika, że wiele osób ocenia twórczość Shauna Tana jako zbyt przygnębiającą. Co ciekawe, przeciwne opinie pochodzą głównie od młodszych czytelników – potwierdza to autor: Większość bezwzględnie pozytywnych komentarzy pochodziła od dzieci, które często pierwsze dostrzegają szczegóły takie jak czerwony listek, który jest zawsze obecny, nawet gdy pozostaje niezauważony. Kryje się w tym spostrzeżenie, że ważne rzeczy w życiu nie zawsze widać od razu i nie zawsze można je nazwać czy nawet w pełni zrozumieć. Inne są całkowicie zmyślone – jak czerwone drzewo, wyrastające nagle w pokoju – przez co jednak wcale nie są mniej prawdziwe.

Rafał Łukasik