Już od kilku lat nie czytałem porządnego opracowania historycznego. I nie mają tutaj znaczenia moje preferencje dotyczące epoki lub państwa. Ten brak książek historycznych spowodowany jest zmianą zainteresowań – ostatnio przygotowuję teksty na temat kultury masowej i popularnej, a tam treści są aktualne, więc kontekst historyczny odgrywa w nich niewielką rolę. Dlatego miłą przerwą była lektura pierwszego tomu „Dziejów Polski”.

Kompletne wydawnictwo składa się z sześciu tomów. Ostatni z nich pojawi się w 2019 roku. Wszystkie zostaną napisane przez profesora Andrzeja Nowaka, historyka wybitnego i mającego własną wizję przeszłości. Nie znaczy to, że fabrykuje on jakiekolwiek dowody lub teksty – profesor Andrzej Nowak pokazuje i uczy, w jaki sposób można interpretować historię Polski. I robi to w sposób niezwykle interesujący. Miałem przyjemność zapoznać się z pierwszym tomem, który obejmuje dzieje polskie do roku 1202, a jego początkiem jest próba ustalenia, skąd w zasadzie wzięliśmy się na tych ziemiach. Dlatego też pojawią się różne legendy oraz mity, ale czym byłaby bez nich historia? W końcu oba te elementy są bardzo ważne dla konstruowania tożsamości narodu.

Na czym polega metoda profesora Andrzeja Nowaka? Przede wszystkim ukazuje on historię z różnych perspektyw poprzez sięganie do wielu źródeł – niemieckich, czeskich, ruskich. Takie podejście pozwala dostrzec wielowątkowość wydarzeń oraz osadza Królestwo Polskie w określonym kontekście. Przecież nasi królowie nie rządzili w próżni. Musieli wchodzić w różne relacje z innymi władcami, a właśnie tego kontekstu politycznego zawsze brakowało mi na zajęciach historii. A w pierwszym tomie „Dziejów Polski” takich wątków można znaleźć bardzo wiele. W ten sposób autor pokazuje, że już na początku istnienia naszego państwa mieliśmy wybitnych polityków, którzy potrafili odnaleźć się w trudnej sytuacji. Losy pierwszych królów oraz innych postaci historycznych ukazane zostają w całej swojej złożoności i wielowątkowości. Wspaniałe jest to, że profesor Andrzej Nowak prezentuje rozwój wielu elementów państwa, np. armii, oraz to, w jaki sposób zmiany te wpływały na całe społeczeństwo.

„Dzieje Polski” prezentują historię jako żywy element, a nie komplet zapisków w podręczniku. Bardzo podoba mi się właśnie takie podejście do przeszłości i moim zdaniem lektura kolejnych tomów jest w stanie dostarczyć ogromnej ilości wiedzy nie tylko studentom, ale także licealistom. Jedynym problemem może być przebrnięcie przez wielość przytaczanych źródeł. Na szczęście w ich interpretacji pomaga sam autor, który często prowokuje czytelnika do myślenia, zadając pytania typu co by było, gdyby? lub prezentując bardziej radykale interpretacje różnych wydarzeń. Bo historia, a mam wrażenie, że o tym zapomnieliśmy, to przestrzeń sporów i dyskusji, które w dalszym ciągu są prowadzone. I to jest kolejny element świadczący o istotności tego wydawnictwa – „Dzieje Polski” stają się zbiorem różnych sposobów opisywania przeszłości Polski, a nie tylko tego „jedynie słusznego”, bo taka metoda zabija piękno historii, które polega na jej złożoności.

Pozostaje mi jeszcze odpowiedzieć na jedno pytanie – do kogo skierowana jest ta książka? Żyjemy w czasach wszechobecnego targetowania, więc opracowania historyczne również podlegają temu procesowi. Przede wszystkim do grona odbiorców należy zaliczyć osoby zafascynowane historią Polski. Dla nich jest to pozycja wręcz obowiązkowa, nawet jeżeli interesują się wyłącznie pewnym okresem. Na drugim miejscu będą uczniowie szkół średnich i wyższych. Bo lektura „Dziejów Polski” pomaga w rozwijaniu świadomego odbioru historii, a element ten jest fundamentem wychowania elity intelektualnej.  

Adrian Jaworek