Uwielbiam, kiedy czytam książkę, a jej treść, jak za pośrednictwem paranormalnych umiejętności, stanowi komentarz do tego co aktualnie dzieje się na świecie (tak serio to efekt dostępności, ale cii!). Tak było też w przypadku „O inteligencji inaczej” Jamesa R. Flynna. Zanim jednak napiszę, co pan Flynn skomentował, napiszę może o efekcie Flynna, dosyć istotnym odkryciu autora książki - to interesujące zjawisko polegające na tym, że wyniki w testach na inteligencję od kilkudziesięciu lat rosną. Co jest tego przyczyną? Początkowe rozdziały analizują prawdopodobne rozwiązania.

Książka Flynna przypomina bardziej akademicki wykład, gdzie pełno jest wykresów, analiz, rozważań „co by było gdyby” i pytań bez odpowiedzi. Zamiast czytać o wyrazistych poglądach autora, musiałam brnąć przez procesy myślowe, za którymi nie zawsze potrafiłam nadążyć (przyznaję, pomimo ukończenia studiów społecznych, kilka rozdziałów stanowiło dla mnie orkę na ugorze – niewątpliwie, było stymulująco). Miałam takie poczucie, że autor nie do końca ma świadomość co dla szerokiego grona odbiorców jest zrozumiałe, a co być może lepiej byłoby napisać w piśmie specjalistycznym.

Jest też rozdział poświęcony miłośnikom teorii inteligencji wielorakich Howarda Gardnera. Dowiemy się również o biologicznych czynnikach wpływających na inteligencję. W tym kontekście szczególnie ciekawa jest historia Richarda Wetherilla, emerytowanego miłośnika szachów, który potrafił przewidzieć nawet do ośmiu ruchów w przód. Jednak w pewnym momencie uświadomił sobie, że jego umiejętności wyraźnie się pogorszyły – był w stanie zapamiętać zaledwie cztery posunięcia do przodu. Wetherill poddał się więc testom na demencję i zdał je bez problemu. Aż do śmierci dwa lata później żył aktywnie umysłowo. Sekcja zwłok wykazała, że w jego mózgu nastąpiły zmiany charakterystyczne dla choroby Alzheimera. Flynn przytacza też przykłady pozytywnego oddziaływania na mózg: Rytmiczna aktywność dużych grup mięśni stymuluje wytwarzanie substancji chemicznych, pod których wpływem pierwotne komórki mózgowe przekształcają się w neurony. Powoduje to wzrost liczby połączeń w części czołowej mózgu – być może poprzez powiększenie sieci naczyń włosowatych w tej okolicy. Dobre odżywianie wpływa pozytywnie na cały organizm, ale wyniki badań wskazują, że spożywanie ryb, oliwy z oliwek, owoców cytrusowych i warzyw, w połączeniu z unikaniem tłuszczów nasyconych, wywiera szczególnie korzystny wpływ na nasz mózg.

Szczerze mówiąc, więcej poczytałabym właśnie o „higienie” umysłu, zamiast o dywagacjach nad zastosowaniem tego czy tamtego testu do obliczania statystyk testów IQ w populacji szkolnej.

Nie znaczy to jednak, że Flynn nie ma w tym zakresie nic ciekawego do powiedzenia. Autor cytuje bowiem badania, w których zwrócono uwagę na czynniki inne niż IQ oraz ich zdolność do przewidywania ocen szkolnych czy sukcesu życiowego: Zdolność samokontroli okazała się dwukrotnie lepszym predyktorem ocen szkolnych niż iloraz inteligencji. (…) czynniki pozapoznawcze, takie jak samoocena czy spostrzegany stopień kontroli nad własnym losem, mają równie duże, a może nawet większe znaczenie niż kompetencje poznawcze dla naszych osiągnięć w wielu strefach życia.

Rozpisałam się. Miało być jeszcze o komentarzu autora do aktualnych wydarzeń. Ostatnio dużo czytam o gotowości szkolnej sześciolatków i nowej-starej reformie edukacji, która sprawi, że wszystkie dzieci w wieku sześciu lat zaczną edukację w klasie pierwszej. Pojawiają się sprzeczne informacje na temat badań dotyczących tejże właśnie gotowości – jedne mówią o tym, że dzieci powinny zaczynać naukę w pierwszej klasie, a inne, że będą gorzej sobie radziły niż ich koledzy - siedmiolatki. Flynn pisze, że pewni badacze zauważyli, że data urodzenia wpływa na osiągnięcia szkolne, rozwój poznawczy, oceny otrzymywane na studiach i poziom kreatywności naukowej. Jeśli we wrześniu naukę w pierwszej klasie mogą podjąć dzieci, które ukończyły sześć lat, to lepiej będzie sobie radziło dziecko, które osiągnęło ten wiek w październiku, niż to, które obchodziło szóste urodziny w sierpniu. W momencie rozpoczęcia szkoły to pierwsze będzie miało prawie siedem lat, co zapewni mu przewagę konkurencyjną nad innymi – a zwłaszcza nad dzieckiem, które dopiero przed miesiącem skończyło sześć lat. Sytuację starszego dziecka można porównać z sytuacją ucznia mającego niewielką przewagę genetyczną. Przewaga ta stopniowo się powiększa, ponieważ dzięki lepszym wynikom dziecko trafia do lepszych środowisk – od pierwszej klasy aż do wieku dorosłego. Z czasem ta niewielka przewaga przeistacza się w nader istotną różnicę osiągnięć.

I zanim na podstawie przeczytanych słów wyrobicie sobie opinię na ten temat… drobne uzupełnienie: Internet to cudowne narzędzie, umożliwiające dostęp do źródeł, o których jeszcze kilkanaście lat temu można było tylko pomarzyć. Z ciekawością sprawdziłam wspomniane w książce badania i… z zaskoczeniem odkryłam, że dotyczyły one piłkarzy, wyłącznie płci męskiej. Nie było mowy o osiągnięciach szkolnych, ale sportowych – że dzieci urodzone w określonych miesiącach mają większe szanse na bycie zauważonymi w swoim roczniku (z powodów określonych przez Flynna) i otrzymanie lepszego nadzoru trenerskiego. Czy można w prosty sposób przełożyć badania nad karierami piłkarskimi na osiągnięcia szkolne? To zaledwie jedno uproszczenie, żeby nie powiedzieć nadużycie autora, odebrało mi nieco zaufanie do przytaczanych przez niego argumentów. Pozostałam więc ze słodko-gorzkim wrażeniem po lekturze „O inteligencji inaczej”.

Anna Kaczmarczyk