Gdy Mircea Eliade zastanawiał się nad duchową degrengoladą współczesnego sobie czasu, w odpowiedzi na ów stan upadku zaproponował własną wizję Nowego Humanizmu. Rzecz miałaby polegać na rozumiejącym obcowaniu z dawnymi, archaicznymi, orientalnymi symbolami i mitami. Takie nasze kontakty, choćby książkowe, z konieczności doprowadziłyby do pewnego duchowego przebudzenia, skoro drzemią w nas niezmienne, archetypowe struktury Imaginacji. Gdyby poruszyć te ostatnie religioznawczą lekturą, to jest wysoce prawdopodobne, że odżyje w nas coś z archaicznego homo religiosus. Innymi słowy, czytaj o medycynie syberyjskiego szamana, by świat swój wyleczyć. Czytaj "Upaniszady", by świat swój zaczarować. I nie dość, że dzięki temu twoje życie stanie się bardziej sensowne, to jest możliwy kulturowy renesans porównywalny z Renesansem (który "odkrył" Starożytnych). Tak to sobie wyobrażał Eliade. Przyznajmy, że jest to wizja do dziś cokolwiek pociągająca. Przyznajmy jednak z żałem, że prawie nikt jej serio nie potraktował.

Jeśliby jednak ktoś chciał się kulturowo przewietrzyć, to oto przed nim okazja nie lada. Nakładem najlepszego polskiego wydawnictwa Aletheia ukazała się znakomita książka Mineke Schipper "Na początku nie było nikogo". Odkrywamy w niej istną skarbnicę wyobraźni mitologicznej. Schipper skolekcjonowała dla nas dziesiątki świętych opowieści kosmogonicznych (dotyczących powstania świata) oraz – tymi przede wszystkim wypełniona jest książka - antropogonicznych (dotyczących powstania człowieka). Jest to rzecz wyśmienicie napisana i skomentowana w oparciu o klasyczną litereturę przedmiotu (M. Eliade, J. Campbell, L. Frobenius, C. Strehlow, W. Doniger, K. Rassmussen itd).

Dlaczego jesteśmy śmiertelni? Dlaczego w ogóle jesteśmy? Kim byli nasi prarodzice? Jak doszło do zróżnicowania rasowego wewnątrz naszego gatunku? Dlaczego musimy pracować? Dlaczego Bóg nie jest tak blisko, jak byśmy tego chcieli? Oto zestaw pytań, na które fantastycznymi odpowiedziami wypełniona jest książka Schipper. Istotnie, po lekturze "Na początku nie było nikogo" może dopaść czytelnika refleksja, że w porównaniu z anonimową twórczością archaicznego geniuszu, współcześni fantaści w ogóle nie mają wyobraźni.

Tomasz Wiśniewski