Upadek monarchii rosyjskiej w czasie I wojny światowej otworzył szansę znacznych przemian politycznych w Europie Wschodniej. Nastąpiło ożywienie ruchów narodowych na obrzeżach imperium. W większości przechodziły one podobne etapy w rozluźnianiu swojego stosunku z Rosją: od wysunięcia haseł autonomii kulturalnej, przez autonomię polityczną w granicach nierosyjskich obszarów etnicznych i ich związku z Rosją demokratyczną na zasadzie federacji, aż po walkę o suwerenność państwową. Chociaż z dużym opóźnieniem, drogę taką przebył także narodowy ruch białoruski.
Kiedy kilka lat temu po raz pierwszy przeglądałam wydane drukiem dokumenty dotyczące Białoruskiej Republiki Ludowej (BRL),wydały mi się one znakomitym materiałem na sensacyjny dramat polityczny: młodzieńcze ideały, marzenia o własnym państwie, brak zrozumienia ze strony międzynarodowych gremiów politycznych, zaskakujące zwroty akcji, romantyczni bohaterowie.
W końcu zaś tragiczny finał białoruskiej idei niepodległościowej i jej zwolenników, z których większość za swoje marzenia zapłaciła cenę najwyższą, ponosząc śmierć w okresie stalinowskich represji. Bardziej wnikliwa analiza dokumentów pozwoliła jednak na konstatację, że przyczyną niepowodzeń Białorusinów były nie tylko wyjątkowo nieprzychylne warunki zewnętrzne i polityka obcych państw, lecz także czynniki wewętrzne. Białorusini nie potrafili bowiem odrzucić sporów wewnątrzpartyjnych i skonsolidować się wokół idei państwowej jako nadrzędnego celu swoich działań. Część działaczy skrajnie lewicowych nurtów na pierwszy plan wysuwała konieczność przeprowadzenia głębokich reform społecznych, zbyt radykalnych jednak, by mogły zostać zaakceptowane przez wszystkich przyszłych mieszkańców niepodległej Białorusi.
W czasie badań pojawiło się wiele pytań: o narodziny białoruskiej idei państwowej, o plany związane z tworzeniem państwa, o sposób powoływania i funkcjonowania najwyższych organów władzy, zawieranie sojuszy z sąsiadami, strukturę administracyjną, oddziaływanie na opinię publiczną oraz na opinię międzynarodową mieszkańców ziem uznawanych za terytorium przyszłego białoruskiego państwa, w końcu zaś pytanie o przyczyny porażki. W działaniach państwotwórczych szczególnie mocno zwalczano bolszewików, którzy zdaniem sowieckich historiografów byli kreatorami białoruskiej państwowości. Jednocześnie z trudem dokonywało się zerwanie nie tylko państwowych, lecz także psychologicznych związków z Rosją. Ścieranie się orientacji wschodniej i zachodniej było zresztą jedną z przyczyn utrudnionego porozumienia pomiędzy białoruskimi działaczami narodowymi i istotnym powodem ostatecznego ich rozbicia na kilka obozów.