Jednym zdaniem można stwierdzić, że dostajemy to, co tytuł zapowiada. Jednak praca, która absolutnie nie ma pretensji podręcznika czy wykładni wyczerpującej temat, ma jedną wadę, jest nierówna, choć z reguły trzyma odpowiedni poziom. Celem "Krótkiego kursu samoobrony intelektualnej" jest, według autora, zebranie metod radzenia sobie z irracjonalizmem, głupotą, przesądami. Jak wykrywać niedorzeczności, mimo braku formalnej wiedzy u odbiorcy takich treści? Jak wychwytywać logiczne czy semantyczne niespójności w wypowiedziach?

Najlepsza cześć, to sofizmaty. Dostajemy długą listę struktur niepoprawnych, na których ludzie intencjonalne, bądź bezwiednie budują prestiż, posłuch. Rozdział rozpoczyna klasyczna lista sylogizmów, które są podstawą każdej poprawnej, bądź nie, argumentacji. Warto je wszystkie ze zrozumieniem przerobić (szczególnie, jeśli nie miało się nigdy wcześniej okazji). Ich opis zajmuje kilka stron, a poprawne ich używanie procentuje na całe życie. Analiza składa się ze sprawdzenia przesłanek, rozumowania i wniosków stwierdzeń. Każdy z tych elementów może być prawdziwy lub nie. Właściwe sofizmaty zostały bardzo ciekawie podane. Już sama lista tych formalnych (str. 46-50) daje solidne narzędzie do szybkiego wykrywania intencjonalnych nieprawidłowości. Przykładowy sofizmat, który każdego dnia jest na ustach polityków (str. 48):

"Jeśli podstawowe struktury społeczeństwa są sprawiedliwe, obywatele się nie buntują.
Obywatele naszego państwa nie buntują się.
Zatem podstawowe struktury naszego społeczeństwa są sprawiedliwe"

To sofizmat, w którym wniosek nie wynika z następnika (drugie zdanie). Przykład ten jest dość prosty do dekonstrukcji, ale najczęściej w wypowiedziach 'z życia', które go zawierają, struktura zdań jest bardziej skomplikowana, co utrudnia wykrycie zakłamania.
Mocną stroną pracy Baillargeona są przykłady. Jest ich naprawdę dużo i w większości dobrano je odpowiednio. Wyjaśniają pewne kwestie, bądź same stanowią cały zamknięty wywód. Zawsze zgrabnie prowadzą czytelnika do zaplanowanego przez autora celu.
Humor to kolejna mocna strona książki. Cytaty klasyków, stanowiące wstęp do każdego rozdziału, wybrał autor brawurowo. Rozdział o anumeryzmie (chodzi o nieumiejętność liczenia) poprzedza chociażby cytat z Benjamina Dereca (str. 75):

"Są trzy rodzaje ludzi: umiejący liczyć i nieumiejący liczyć."

Niestety pewne przykłady wydały mi się naiwne. Chociażby numerologiczna bzdura Gellera (str. 84-85), czyli jakoby koincydencja wielu faktów, nieuchronnie prowadzących do katastrofy 11/09 w USA. To chyba przykład dla 10-latka, a może się mylę?

Sporo oczekiwałem od środkowej części, gdzie autor pokusił się o pokazanie kilku podstawowych faktów ze statystyki i rachunku prawdopodobieństwa, dla przestrogi. Jeden przykład (rzuty kośćmi Pascala - str. 96-99 i 111) nie wygląda dobrze dydaktycznie. Sporo czasu Baillargeon poświęca błędnemu opisaniu problemu, by ostatecznie podać poprawne rozwiązanie, choć bez wystarczającego komentarza. Może to pozostawić w głowie czytelnika mylny wywód , a poprawny umknie. Szkoda, bo przykład przedni i bardzo ciekawie pokazuje, jak należy realizować poprawnie proces myślenia matematycznego, gdzie odwrócenie problemu czasem pomaga znaleźć rozwiązanie. Reszta przykładów jest dobra. Kto nie wie, może prześledzić chociażby dlaczego nie warto grac w totolotka (str. 104-105). Przypomniane jest odchylenie standardowe, analizy ankiet czy istotne pojęcia statystyczne (bez naukowego zadęcia). Tu kluczowe są korelacja, związek przyczynowy czy reprezentatywność próby (str. 123-129). Dla mnie to były oczywistości, ale jak ktoś czuje braki w rozumieniu tych pojęć, musi się z nimi szybko oswoić.
Z kolei wałkowany przesadnie banalny przykład niepoprawnych prezentacji wykresów, to znów powrót do gimnazjum (str. 134-140).

Dla mnie minusem jest chociażby nierozwinięcie ciekawej wypowiedzi Chomsky'ego o żargonie intelektualnym, który w barokowej formie ma przydusić wszystkich do ziemi swą niezwykłością (str. 35):

"Intelektualiści mają problem: muszą uzasadnić swoje istnienie. Ale niewiele rzeczy się do tego nadaje. Większość z nich, poza być może niektórymi działami fizyki, można wyrazić za pomocą bardzo prostych słów, bardzo krótkimi zdaniami. Wtedy zaś nie zyskuje się sławy, nie dostanie pracy, nie publikuje pism. To jest wyzwanie dla intelektualistów. Chodzi o wzięcie czegoś raczej prostego i sprawienie, by uchodziło za bardzo skomplikowane i bardzo głębokie. Grupy intelektualistów działają w ten sposób. Rozmawiają między sobą, a reszta świata ma ich podziwiać i traktować z szacunkiem. Jeśli wszakże przetłumaczyć to, co mówią, na prosty język, bardzo często nie znajdzie się w tym zupełnie nic albo tylko truizmy i absurdy."

Przy okazji tego tematu, autor wspomina eksperyment fizyka Sokala i jego bełkotliwy, kontrolowany tekst, opublikowany w prestiżowym czasopiśmie o tematyce społecznej (polecam "Modne bzdury" Sokala i Bricmonta opisującej ten eksperyment). Chyba najmocniejsza strona pracy to świetne teksty 'fachowców' od demaskowania bzdur. Jest genialna lista niedorzeczności Carla Sagana (str. 10-11), są liczne teksty wspomnianego Noama Chomsky'ego , Johna Searle czy poszukiwacza mistyfikacji Jamesa Randiego. Ci ludzie zęby zjedli na poszukiwaniu głupot. Warto ich posłuchać. Potrafią krótko ująć istotę przy użyciu minimum słów, jak Russell (str. 195):

"Naukowca wyróżnia nie to, w co wierzy, lecz to jak i dlaczego"

Jeśli chodzi o naukowców, to szczególnie polecam fragment o metodzie naukowej (str. 199-224), gdzie dostajemy w pigułce to, co wyróżnia naukę od pseudonauki. Te akurat problemy staram się przyswajać od wielu lat poszukując adekwatnych publikacji. Mogę jedynie potwierdzić, że krócej tak wielu najważniejszych kwestii nie dałoby się opisać.

Ogólny bilans odczuć po przeczytaniu dobry. Czyta się szybko, 80% tekstu bardzo dobra. Fragmenty słabsze i tak się szybko kończą i daje się o nich zapomnieć. Polecam.

Jednym zdaniem można stwierdzić, że dostajemy to, co tytuł zapowiada. Jednak praca, która absolutnie nie ma pretensji podręcznika czy wykładni wyczerpującej temat, ma jedną wadę, jest nierówna, choć z reguły trzyma odpowiedni poziom. Celem "Krótkiego kursu samoobrony intelektualnej" jest, według autora, zebranie metod radzenia sobie z irracjonalizmem, głupotą, przesądami....