Jesteśmy społecznością, która kocha książki

Ta gotycka powieść przypomina gotycką katedrę, z konstrukcją zarazem solidną i niepozbawioną subtelności. Szczególnie specyficzne połączenie autotematyzmu z autoironią zasługuje na oklaski. Drwi sobie Hogg okrutnie z doktryny predestynacji, ale i szerzej, z religijnego fanatyzmu, a w końcu i z fanatyzmu w ogóle. Drwina to przy tym śmiertelnie poważna, bo też opisane konsekwencje fanatyzmu są i śmiertelne, i poważne. Wykreowany przez Hogga diabeł musi być jednym z najbardziej przekonujących i sugestywnych diabłów w całej literaturze. Zwodzi, kluczy i przeraża w niebezpośredni, a zatem najbardziej przerażający sposób. Co ciekawe, walka dobra ze złem to niejedyna możliwa interpretacja powieści. Można ją bowiem uznać również za mistrzowskie ujęcie zjawiska schizofrenii, co przywodzi oczywiście na myśl starsze o dziewięć lat „Diable eliksiry” Hoffmanna, równie ambitne artystycznie dzieło o zbliżonej tematyce. Nie trzeba przy tym rozstrzygać, które jest lepsze. Trzeba natomiast oba szybko czytać. To znaczy szybko zacząć, a później już czytać powoli.