Jesteśmy społecznością, która kocha książki

Januszkiewicz zmaga się z nihilizmem rozumianym jako moment i prąd w kulturze i myśli nowoczesnej, w którym świat stracił dotychczasowe silne metafizyczne fundamenty i sensy - poczynając od Śmierci Boga Nietzschego. Najpierw autor zaczyna od przeanalizowania nihilizmu od strony filozoficznej i tego co on znaczy dla świata począwszy od Nietzschego. Powołuje się na myśl Gianniego Vattimo (nihilizm jako "myśl słaba") a także Heideggera, Dostojewskiego i innych. Ten początek był dla mnie jedną z najciekawszych części pracy. Interpretator opisuje opresyjność tradycji metafizycznej i to że nie ma teraz do niej powrotu. Pisze też o zmaganiach z nią antybohaterów Dostojewskiego i postaci XIX wiecznej powieści Rosyjskiej, czy egzystencjalistów. Ostatecznie musimy zdać sobie sprawę z tego że nie odnajdziemy już twardego, pełnego sensu życia. Autor polemizuje z popularnymi definicjami nihilizmu takimi jak "wiara w nic i immoralizm", które uważa za niesprawiedliwie upraszczające i krzywdzące zjawisko. Jednocześnie mówi że w dobie nowoczesnej nie ma już ucieczki od nihilizmu, ale w jego ramach możliwy jest moralizm. Rozbiciu ulega opozycja - nihilista - moralista. Dalej mamy do czynienia z omówieniem twórczości wspomnianych w tytule pisarzy. Gombrowicza widzimy jako częściowego przedstawiciela nietzscheańskiego porządku, gdzie młodość i witalność jest ważna, a religia, metafizyka odeszły w niepamięć. (jednak ostatecznie opowiada się on przeciwko filozofii Nadczłowieka) Bohaterowie Gombrowicza zmagają się też ze słowem, gdy jeden z nich ustanawia siebie Bogiem, ale jednocześnie, nie jest w stanie odpowiednio wysłowić się, uwięziony w języku. Ponadto, ponownie, w "Komosie", negowany jest metafizyczny porządek i wyjaśnienie świata jako porządek szukany na siłę. Analiza opowiadań Borowskiego to chyba najmroczniejszy punkt książki. Były więzień obozu koncentracyjnego Oświęcimia neguje sensowność i metafizyczny porządek, kulturę. Kulturę uważa za budowaną przez niewolników, którzy umierali, gdy poeci układali wiersze, wierząc w nieodmienny sens, porządek i metafizykę. Stara się jednak budować życie złożone z chwil na bazie słabego, ludzkiego porządku. Szukając jednak sensu i mocnej podstawy bycia angażuje się w politykę i komunizm, obarczając krytyką swoje dawniejsze, nihilistyczne obozowe utwory. Januszkiewicz twierdzi - niebezpieczeństwo ponownego popadnięcia w metafizykę jest stale obecne, ale nie możemy niczym zastąpić pustego miejsca po Bogu i wartościach - bo ponownie popadniemy w totalitaryzm. Ostatnim analizowanym twórcą jest Różewicz. Różewicz również zdaje sobie sprawę z fiaska wartości i metafizyki. Stara się afirmować samo życie i chwile a także człowieka widzianego jako Innego. Januszkiewicz mówi o długim pożegnaniu z religią, w czasie którego tęsknota za religią wciąż jest obecna. Ostatecznie Różewicz ponownie chwyta się religii, ale rozumianej jako religii słabej - nie machiny wyjaśniającej świat, lecz tęsknoty za Bogiem, który nas opuścił, byśmy jako dorośli mogli samodzielnie poznawać świat. Różewicz myśli o wierze silnej jak u jego matki, jednak wie, że taka nie jest mu dostępna. Różewicz analizowany jest tu jako poeta. Żałuję że żadnemu z jego dramatów nie przyglądamy się z bliska, choć rozumiem że jego poezja mogła się okazać ważniejsza ze względu na poruszaną tematykę. Januszkiewicz mówi również o rozumieniu, interpretacji i hermeneutyce radykalnej, które są dla ludzi czasów późnej nowoczesności ważnym narzędziem. Przyglądamy się poszczególnym zwrotom w humanistyce. Książka była dla mnie poruszająca, jak wędrówka w poszukiwaniu drogi po stracie fundamentów. Widoczna jest erudycja autora i filozoficzne przygotowanie. Dobrze mi się ją czytało.