Jesteśmy społecznością, która kocha książki

"Dialektyka Oświecenia" to jedna z ważniejszych książek filozoficznych XX w. Jej zrozumienie wymaga sporej wiedzy filozoficznej. Niestety nawet wtedy nie jest lekko. Winę ponosi niejasny i alegoryczny styl oraz postheglowski żargon autorów. Bez gruntownego przygotowania merytorycznego i solidnej narzędziowni (chociażby umiejętności gładkiego poruszania się po heglowskich pojęciach) praktycznie nic z tej książki nie wyniesiecie oprócz poczucia chaosu i skrzywionych interpretacji w karoniowskim duchu, które zdominowały recenzje "Dialektyki Oświecenia" na tym portalu. Zresztą niektóre recenzje powstały na bazie przekłamanych wykładów samego Karonia, a nie lektury literatury podmiotu, co widać po wrzuconych "karonizmach", których na próżno szukać na kartach omawianej książki. "Dialektyka Oświecenia" składa się z kilku esejów. Niektóre z nich pisał Horkheimer, inne Adorno. Tam, gdzie najciężej się czyta – tam właśnie palce maczał ten drugi. Książka przedstawia dzieje racjonalności (przez "oświecenie" nie rozumie się tu konkretnej epoki, lecz postęp myśli) jako proces staczania się rozumu w irracjonalność, którego genezą jest związek racjonalności ze społecznym panowaniem. To próba pokazania w jaki sposób panowanie człowieka nad przyrodą – rozumianą jako wszystko to, co "na zewnątrz" podmiotu – które motywowane było chęcią zadomowienia się człowieka w świecie i niwelacją lęku, przeistacza się mocą wewnętrznych prawideł w jeszcze większe panowanie tego, co czysto przyrodnicze. To historia samozniewolenia. To również historia o powstaniu i upadku indywiduum, o uniformizującej kulturze masowej. To opowieść o produkowanych przez rozum ideologiach, które utrwalać mają ucisk poprzez niszczenie w zarodku wszelkich przejawów krytycznej myśli, która chciałaby wykroczyć poza status quo. Ofiarą jest niemal każdy: zarówno politycznie prześladowani, jak też politycznie prześladujący. Wymiar cierpienia ma charakter uniwersalny i egzystencjalny. Faszyzm, do którego piszący na przymusowej emigracji niemieccy intelektualiści żydowskiego pochodzenia nieustannie się odnoszą, jest tylko konsekwencją tego stanu rzeczy. Konsekwencją patologii rozumu. Horkheimer i Adorno nie są postmodernistami (ten zresztą narodził się kilkadziesiąt lat później). Wierzą oni w moc rozumu, który siłą autorefleksji jest w stanie przekroczyć swoją ograniczoność i poprzez poznanie swojej własnej natury i genezy zerwać patologiczne relacje z panowaniem. To "przepracowanie" to bardzo freudowski motyw. Jakby to miało w szczegółach wyglądać? Oczywiście nie wiadomo, ponieważ autorzy ślizgają się po ogólnikach, metaforach i myślowych skrótach. To jest największy minus tej pozycji. Bardzo ciężko się ją czyta, wymaga wytężonej uwagi i potrafi to być na prawdę frustrujące przeżycie. Jednak nie jest to bełkot, istnieje wspólna, filozoficzna oś. To nie jest pozycja dla każdego. Bez przygotowania do niej nie podchodź.