Max Horkheimer

Nazwana przez Marka Siemka "kultową księgą rewolty studenckiej, Nowej Lewicy i alternatywnych ruchów społecznych oraz biblią zachodnich ruchów kontestacyjnych z lat sześćdziesiątych i siedemdziesiątych" Dialektyka oświecenia pozostaje książką nadal aktualną i wartą lektury. Pozycja prezentuję analizę oświecenia i jego mitologizacji, podkreślająca odłączenie się rozumu od teleologicznej tradycji i katastrofalne konsekwencje do jakich doprowadziło to w XX wieku (i w sumie do dziś). Rozum instrumentalny, oparty tylko na skutkach, reprodukuje społeczne stosunki które wywołują w nas stałe cierpienie i alienację od nas samych, historii i Innych. "Jak to jest możliwe że nasze instytucje publiczne są dla nas tak obce i zdają się większe niż my sami?", mawiał mój były wykładowca Prof. Jakub Kloc-Konkołowicz. Najlepiej tą logikę można dostrzec w naszym przemyśle kulturalnym i partiach politycznych. Z jednej strony, ciągła reprodukcja tych samych gier, książek, filmów. Ciągle te same schematy i brak możliwości wyobrażenia sobie innej przyszłości. Tworzy się swego rodzaju pastisz, brak jakiegokolwiek porządku i oryginalności. Odbiorca pozostaje bierny, wyłamanie się ze schematu jest "karane". Z drugiej, ludzie są świadomi tego jak fatalną mamy w Polsce kulturę polityczną, tego że partie polityczne ich nie reprezentują i są skorumpowane. A mimo to są jeszcze bardziej skłonni popadać w fanatyzm, w obronie tychże partii i antagonizują wszelkie stosunki z osobami o innych poglądach politycznych. Wykluczona jest jakakolwiek dyskusja merytoryczna czy chociaż agonistyka ("nie zgadzamy się ze sobą, ale działamy w ramach uznawanych przez nas zasad"). Książka jest przesycona wręcz skrajnym pesymizmem co do tego czy możemy faktycznie wrócić do "wewnętrznej rozumności" lub heideggerowskiego Bycia. Nie znaczy to że książka jest idealna. Wręcz przeciwnie, o krytykę momentami wręcz łatwo. Styl pisania jest niesamowicie ciężki, często wręcz przeintelektualizowany dla samego faktu żeby było ciężko (w oryginalnym wydaniu nawet nie było podziałów na rozdziały lub dużej części znaków interpunkcyjnych!). Adorno/Horkheimera cechuje w tej pracy bardzo mocny snobizm (co przekłada się na wręcz absurdalne krytyki samochodu, radia czy jazzu) i postrzeganie filozofa jako zbawiciela (nie jest to podejście za którym przepadam w jakimkolwiek aktywizmie, nie tylko filozoficznym). Ich antytechnologizm, aczkolwiek momentami trafnie opisuje nasze odosobnienie we współczesnych społeczeństwach od bytowania, to jednak nie prowadzi do żadnych rozwiązań problemów i jest po prostu przesadny. Te krytyki łatwo można dostrzec, zwłaszcza że posłowie filozofa Marka Siemka jasno je wytyka (jest ono bardzo dobrze napisane, swoją drogą). Z czym więc zostajemy? Dostajemy bardzo solidną książkę, niesamowicie pobudzającą intelektualnie. Analiza nadal pozostaje dogłębna i pozwala nam zrozumieć z czym borykamy się w naszym życiu społecznym, zwłaszcza publicznym. JEDNAK, powinna to być (jak Marek Siemek mówi) lektura krytyczna. Nie powinno się przyjmować wszystkich tych tez bezkrytycznie i nie powinno się w pełni opierać na tym co autorzy mówią. Powinno to być dla nas zaproszeniem do stworzenia nowej teorii która będzie odpowiadać na potrzeby współczesnego świata, nie popadając w przesadę lub nadmierny pesymizm. I przede wszystkim da nam narzędzia i rozwiązania, które będziemy mogli zaaplikować w naszym codziennym życiu, a nie tylko na kartce papieru lub na konferencji naukowej (jak często to wygląda w przypadku obecnych teorii emancypacyjnych).