Jesteśmy społecznością, która kocha książki

Charakterystyczna narracja drugoosobowa to zabieg nowatorski oraz skuteczny bardziej, niż mógłbym się spodziewać. Bardzo mnie ciekawi, czy ktoś przed Butorem wpadł na pomysł wykorzystania zdobyczy hipnozy w literaturze. Pospołu ze skłonnością do bardzo drobiazgowych opisów, pozwala ona w naturalny sposób wczuć się w przeżycia protagonisty, tym atrakcyjniejsze, że w części mi obce, bo choć podzielam jego skłonność do introspekcji, to z dalece mniejszym zapałem oddaję się ciekawskiej obserwacji i psychologicznej spekulacji. Nie tylko nadaje on bowiem swoim współpasażerom imiona i dopisuje historie, ale i przyznaje im role w swoich mitologicznych rojeniach. Męczą tylko niektóre ze zdań Butora, zagubione w swej barokowości, częściowo tylko usprawiedliwionej faktem, iż sztuka i architektura są obok Leona Delmont głównymi bohaterkami powieści. Albo też, upraszczając, jest nim sam Rzym, któremu oddaje tu Butor namiętny hołd. Interesujące są kategorie, wedle których Delmont szereguje ludzi: zamożność, intelekt, uroda itd. Trochę to obnaża naszą wewnętrzną prawdę, pozostając w konflikcie z prawdą zewnętrzną i mniej od niej szlachetną. I właśnie wstydliwym, choć tak przecież powszechnym obyczajem, wykorzystuje te kategorie do budowania fałszywego poczucia własnej wyższości. Jest everymanem i rzeczywiście, ciężko, pozostając całkowicie uczciwym, nie przyznawać się do tych jego jakże ludzkich małostek: szukania winy za własne postępki poza sobą czy rozpaczliwego uciekania się do rutyny nawet w mikroprzedsięwzięciach, jak podróż pociągiem, by zapewnić sobie ułudę bezpieczeństwa. Wracając do spraw formalnych – następuje tu sprytne pomieszanie planów czasowych i przestrzennych. Mam dziwne wrażenie, że gdyby przedstawić fabułę „Przemiany” w postaci wykresu na osiach czasu oraz przestrzeni (trasy kolejowej Paryż-Rzym),to uzyskalibyśmy nieprzyzwoity obrazek. Sama powieść jest jednak przyzwoita i dowodzi, że nawet z banalnej historyjki o kryzysie wieku średniego można, przy stosownych umiejętnościach, uczynić święto literatury.