Jesteśmy społecznością, która kocha książki

Mozaikowe opisanie Moskwy w 1937r., roku Wielkiego Terroru, gdy miliony osób aresztowano a setki tysięcy stracono. To też rok procesów pokazowych, prawdziwych seansów nienawiści. Książka przynosi obraz społeczeństwa w trakcie rewolucji społecznej, kulturalnej, ekonomicznej: wielka migracja do miast, nędza życia, fasadowe życie kulturalne. Mimo dłużyzn dostajemy fascynującą lekturę. Książka w zamierzeniu autora jest panoramicznym obrazem Moskwy w roku 1937, roku niezmiernie ważnego dla zrozumienia stalinizmu, i szerzej sowieckiej mentalności. Jest w niej wielka ilość wątków i opowieści, przytoczę dla mnie najciekawsze. Dostajemy obraz miasta i kraju w wielkiej przebudowie, w trakcie rewolucji społecznej, ekonomicznej, kulturalnej. Tworzy się zupełnie nowe społeczeństwo, zaprojektowane na modłę stalinowską. Dość powiedzieć, że „W latach 1926-1939 ze wsi do miast przeniosły się co najmniej 23 miliony sowieckich chłopów. Była to migracja ze wsi do miasta na skalę nienotowaną dotąd w dziejach świata.” Ludzie ci pracowali w nowo powstałych zakładach przemysłowych i żyli w nieopisanej nędzy: ci którym się poszczęściło mieszkali w barakach w salach z piętrowymi łóżkami, inni musieli sobie znaleźć kąt: „Wielu robotników nocowało po prostu w fabrykach, dosłownie pod stołami narzędziowymi, przy których spędzili dzień pracy. Jeszcze inni znajdowali schronienie w tunelach metra, sztolniach, bądź w ziemiankach.” To przede wszystkim czas Wielkiego Terroru, gdy: „W przeciągu jednego roku aresztowano około dwóch milionów ludzi, zamordowano około 700 000, do kolonii pracy lub do łagrów zasłano niemal 1,3 miliona osób.” Poza tym „Tylko nieliczni, których prześladowano i zamordowano, wiedzieli, dlaczego właśnie ich spotyka ten los. Zarzuty i oskarżenia pod ich adresem brzmiały niewiarygodnie i zdawały się być nie do pojęcia, jednak rzeczą jeszcze bardziej niepojętą było to, że oskarżeni przejmowali je i odtwarzali w trakcie przesłuchań” To też rok procesów pokazowych, które były w gruncie rzeczy wydarzeniami medialnymi, parodią postępowania prawnego, upiornymi spektaklami nienawiści i zastraszania; to tam sąd: „trzyma się zasady, że najwyższą formą dochodzenia do prawdy nie jest dowód materialny, lecz zeznania oskarżonych.” I oskarżeni, złamani torturami i wierni linii partii przyznawali się do niewiarygodnych przestępstw, żądając dla siebie kary śmierci. Autor cytuje obficie niesławny rozkaz nr 00447 podpisany przez Jeżowa, który jest „kluczowym dokumentem dotyczącym 1937 roku i zapewne także XX wieku.” Mamy tu pokazaną mechanikę Wielkiego Terroru: dla każdego regionu wyznaczone są liczby osób do rozstrzelania (lokalni bonzowie często zawyżali te kwoty: chcieli przypodobać się Wodzowi.) Wtedy również kwitło też ściśle kontrolowane życie kulturalne: z rozmachem organizowany rok Puszkinowski, koncerty w radio, produkcja filmu, popieranie muzyki jazzowej. Ma książka trochę dłużyzn, n.p. szczegółowy opis pogrzebu Ordżonikidze, warty, kondolencje, telegramy, po co? Poza tym sporo tam niepotrzebnych wyliczanek, n.p. długa lista rozstrzelanych w czasach Wielkiego Terroru architektów sowieckich. Mimo to dostaliśmy fascynujący portret miasta w czasie apogeum terroru, gdzie represje i strach przeplatają się z, w miarę normalnym, życiem.